Συντρόφισσες και σύντροφοι, τα θέματα που έθεσαν οι εισηγήσεις είναι πολλά. Θεωρώ το ζήτημα της οικονομικής πολιτικής και του προϋπολογισμού ιδιαίτερα σημαντικό, που δεν μπορούμε να το παρακάμψουμε με απλουστευτικές προσεγγίσεις. Το θέμα αυτό πρέπει να συζητηθεί σε βάθος και προτείνω να συγκληθεί η Κ.Ο. του ΠΑΣΟΚ πριν απ” τη συζήτηση του προϋπολογισμού στη Βουλή, για να έχουμε μία συζήτηση αναμεταξύ μας, για να συζητήσουμε και για να αντιμετωπίσουμε τα πολλά θέματα που προβλέπω εγώ ότι θα προκύψουν στην Ολομέλεια κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού.
Εδώ θέλω να ασχοληθώ μόνο με ένα θέμα, με το Κυπριακό και σ” αυτά τα σχόλια που θα κάνω, δεν θέλω να αναφερθώ τόσο πολύ στην ουσία και στο περιεχόμενο της πρότασης Κόφι Ανάν, γιατί τα σχόλια εμπεριέχονται σε ένα σημείωμα που έχουμε υποβάλει ο σύντροφος Πάγκαλος, ο σύντροφος Καψής και εγώ και θα επιθυμούσα – αν και δεν φαίνεται να είναι εφικτό – να είχαμε τα σχόλια και συζήτηση πάνω σ” αυτό το κείμενο.
Η αίθουσα είναι άδεια. Το ενδιαφέρον των συντρόφων είναι μειωμένο. Όχι γιατί δεν ενδιαφέρονται για τα θέματα που συζητούμε, όχι γιατί δεν μας καίει το Κυπριακό, αλλά υπάρχει η εντύπωση ότι ό,τι να πούμε και ό,τι να κάνουμε, δεν είμαστε εμείς, η Κ.Ε., δεν είμαστε εμείς η Κ.Ο. που διαμορφώνουμε σε τελευταία ανάλυση τις θέσεις και τις προσεγγίσεις μας.
Εγώ δεν θέλω να προσχωρήσω σ” αυτή την απαισιόδοξη άποψη και είναι κάτω απ” αυτό το πνεύμα που θέλω να αναφερθώ σε μερικά μόνο ζητήματα που αφορούν το Κυπριακό, για να καταλήξω σε μία πρόταση που νομίζω ότι μπορεί και πρέπει η Κυβέρνηση να ακολουθήσει για να βγούμε απ” το αδιέξοδο και να δώσουμε μία προοπτική.
Σας υπενθυμίζω ότι ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής μας στο Κυπριακό, ήταν η αποσύνδεση της ένταξης της Κύπρου απ” τη διαδικασία της πολιτικής διευθέτησης του Κυπριακού. Η θέση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, αλλά έχει και συνέπειες για τη διπλωματική πολιτική που ακολουθούμε ή πρέπει να ακολουθήσουμε και τη θέση αυτή τη συνόψισε θαυμάσια ο ίδιος ο Πρόεδρος σε μια ομιλία του στη Βουλή το ’99 και διαβάζω το σχετικό απόσπασμα:
«Τονίσαμε – είπε – ότι θα πρέπει να αποδεσμευτεί η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από την προηγούμενη επίλυση του πολιτικού προβλήματος. Η Κύπρος δεν θα έπρεπε να είναι όμηρος, δέσμια των επιλογών της Τουρκίας ή της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Η διασύνδεση της ένταξης και της επίλυσης του πολιτικού προβλήματος θα επιβάρυνε τις σχέσεις με την Τουρκία. Θα δημιουργούσε κινδύνους για τη διευρυνσιακή διαδικασία συνολικά και τελικά θα περιέπλεκε την ανεύρεση λύσης στο πρόβλημα».
Η κυβέρνηση τότε, μετά το Ελσίνκι, μας διαβεβαίωσε ότι το Ελσίνκι κατοχυρώνει αυτή τη θέση. Και σας υπενθυμίζω ότι τότε είχαμε προσχωρήσει σ” αυτή τη θέση, αφού είχαμε αξιολογήσει τις πιθανές αρνητικές συνέπειες, σε περίπτωση που θα προχωρούσε η ένταξη χωρίς την επίλυση του πολιτικού προβλήματος.
Είχαμε τότε εξηγήσει, γιατί η Τουρκία δεν θα ήταν σε θέση να προβεί σε πράξεις εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, μέλους πια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, (προσάρτηση των κατεχομένων, εποικισμός κ.α.). Και από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας ακούσαμε μερικά γενναία λόγια για τον αποτρεπτικό ρόλο της Ελλάδας.
Είναι τουλάχιστον παράξενο να λέμε σήμερα ότι η λύση πρέπει να επισπευσθεί και ει δυνατόν να συμπέσει με τη διαδικασία κύρωσης της ένταξης, για να αποφευχθεί και διαβάζω από ένα κείμενο που μας έχει διανεμηθεί, «να αποφευχθεί η διχοτόμηση, η δημογραφική αλλοίωση της Κύπρου με νέους εποίκους, η διαρκής ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις».
Μου είναι δύσκολο να κατανοήσω από ποια νέα πολιτικά δεδομένα καταλήγουν τώρα στο δίλημμα «λύση τώρα ή διχοτόμηση». Δεν υπάρχουν νέα δεδομένα και δεν με βρίσκει σύμφωνο αυτή η ηττοπαθής προσέγγιση στο ζήτημα.
Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι αναγκαίο πιστεύω σήμερα να επιβεβαιώσουμε τη βασική θέση της αποσύνδεσης της ένταξης απ” την πολιτική λύση. Βεβαίως θα συνεχίσουμε τις προσπάθειες για πολιτική λύση, αλλά δεν μπορούμε να υποκύψουμε σε εκβιαστικά διλήμματα, ως προς το πλαίσιο λύσης και το χρονοδιάγραμμα.
Χωρίς την παρέμβαση του Κόφι Ανάν, η πορεία ήταν σαφής. Η Κυπριακή Δημοκρατία πρωταθλήτρια στην αξιολόγηση των υποψηφίων χωρών, θα εντασσόταν στην Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς πολιτική λύση. Άλλωστε στους κύκλους των Ηνωμένων Εθνών το αδιέξοδο στις συνομιλίες για την επίλυση του Κυπριακού προβλήματος χρεωνόταν εξ ολοκλήρου στην αδιαλλαξία του Ντενκτάς.
Η εσκεμμένη παρέμβαση του Κόφι Ανάν άλλαξε αυτή την ευνοϊκή προοπτική. Πράγματι η πρόταση Κόφι Ανάν που κατατίθεται τελεσιγραφικά στις 12 παρά 5 αποτελεί μία καλά ενορχηστρωμένη προσπάθεια να ακυρωθεί η απόφαση του Ελσίνκι και να επανασυνδεθεί η ένταξη με την πολιτική λύση. Ή και για να το πω αλλιώς, να θέσει την ένταξη υπό την αίρεση της αποδοχής μιας πολιτικής λύσης που μας επιβάλλεται.
Άκουσα με έκπληξη τον Πρόεδρο να λέει ότι:
«Το σχέδιο λύσης του Κόφι Ανάν – και σας λέω τα λόγια του – δεν είναι ένα σχέδιο που ήρθε απροσδόκητα και απροειδοποίητα. Εμείς ωθήσαμε τις εξελίξεις προς την κατεύθυνση της εκδήλωσης συγκεκριμένων προτάσεων».
Οφείλω να πω ότι θεωρώ σοβαρό ολίσθημα, ότι, αφού υπήρχε προειδοποίηση, δεν κάναμε χρήση των πολλών δυνατοτήτων που είχαμε να αποτρέψουμε την κατάθεση του σχεδίου λύσης σε χρόνο που εκ των πραγμάτων αποσταθεροποιεί την ομαλή πορεία της ένταξης και ακυρώνει την απόφαση Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Ελσίνκι.
Γνωρίζουμε όλοι τις αγγλοαμερικανικές πιέσεις στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ να καταθέσει σ” αυτή την κρίσιμη στιγμή την πρότασή του και γνωρίζουμε τη σκοπιμότητα αυτών των πιέσεων. Αλλά είμαι βέβαιος ότι ο Γενικός Γραμματέας δεν θα κατέθετε τελικά την πρότασή του, αν είχε από εμάς εγκαίρως το μήνυμα ότι η περίοδος πριν την 12η Δεκεμβρίου δεν θα ήταν κατάλληλη για τέτοιου είδους πρωτοβουλία. Θα μπορούσε να είχε καταθέσει την πρότασή του τον περασμένο Ιούλιο, όταν θα έπρεπε να είχε καταθέσει την πρότασή του ή να την κατέθετε μετά τον Ιανουάριο.
Ας μην εθελοτυφλούμε. Ας αναγνωρίσουμε τις σκοπιμότητες που οδήγησαν στην κίνηση Ανάν: να εμποδιστεί η ένταξη της Κύπρου και αν αυτό δεν είναι δυνατόν, αν αυτό δεν επιτευχθεί, τότε να ενταχθεί η Κύπρος ως ένα μόρφωμα, ουσιαστικά ως ένα προτεκτοράτο, όπου ένα σημαντικό μέρος της κηδεμονίας περιέρχεται σε δυνάμεις έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Και το πρόβλημα αυτό θα το έχει και η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου θα υπάρχει ένα ευρωπαϊκό προτεκτοράτο, το οποίο όμως δέχεται επιρροές από δυνάμεις και κράτη έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το πρόβλημα με το σχέδιο-λύση, είναι ότι δεν μπορεί, ως έχει, να αποτελέσει πλαίσιο διαπραγματεύσεων για λύση. Στο σχέδιο αυτό δεν μπορούμε να εξετάζουμε τα συν και πλην των επιμέρους προτάσεων, γιατί η βασική του προσέγγιση, η βασική του φιλοσοφία, ο πυρήνας της πρότασής του, είναι όλα λανθασμένα.
Καταλύει την Κυπριακή Δημοκρατία. Την αντικαθιστά με μια χαλαρή ένωση δύο κυρίαρχων κρατών, θεσμοθετώντας έτσι τη διχοτόμηση. Η συμβίωση των δύο κυρίαρχων κρατών στο πλαίσιο ενός αδύνατου «κοινού» κράτους, δεν συντελείται με βάση την δημοκρατική αρχή και η δυνατότητα προβολής του βέτο σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων, θα οδηγεί σε καθημερινά αδιέξοδα τα οποία θα επιλύει ένα ανώτατο δικαστήριο, στο οποίο οι Ελληνοκύπριοι, τρεις, θα είναι μειονότητα, τρεις Τούρκοι και τρεις ξένοι.
Οι ελευθερίες της μετακίνησης, εγκατάστασης και ιδιοκτησίας δεν αναγνωρίζονται ή περιορίζονται δραστικά, όπως δραστικά περιορίζεται και το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Η επιστροφή των εποίκων δεν αντιμετωπίζεται. Η Κύπρος αφοπλίζεται και δεν συμμετέχει όμως στην Ευρω-άμυνα, αλλά τουρκικά στρατεύματα μέχρι και 10.000 στρατιώτες παραμένουν με δικαίωμα παρέμβασης.
Η Κυπριακή Δημοκρατία δέχθηκε το σχέδιο ως αφετηρία διαπραγματεύσεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι το σχέδιο έχει γίνει αποδεκτό ως βάση επίλυσης του προβλήματος. Αντίθετα οι συζητήσεις εύκολα θα καταδείξουν ότι το σχέδιο αυτό δεν είναι συμβατό με αρχές και προϋποθέσεις για μια βιώσιμη και δίκαιη λύση.
Τι κάνουμε τώρα; Νομίζω ότι την λύση μας την προσφέρει το ίδιο σχέδιο Κόφι Ανάν με τα στενά χρονοδιαγράμματα που επιβάλλει και νομίζω αυτόν τον δρόμο πρέπει να ακολουθήσουμε.
Προχθές ο Γενικός Γραμματέας ζήτησε από τα ενδιαφερόμενα μέρη, δηλαδή από τον κύριο Κληρίδη και από τον κύριο Ντενκτάς να του στείλουν τις διευκρινιστικές ερωτήσεις τους σχετικά με το σχέδιό του. Αυτό δεν πιστεύω ότι θα γίνει εγκαίρως και εν πάση περιπτώσει δεν νομίζω ότι θα έχει τέτοια σχόλια ο Γενικός Γραμματέας πριν από το τέλος της επόμενης εβδομάδας. Μένουν δηλαδή δύο ή τρεις μέρες για συνάντηση και «διαπραγματεύσεις» μεταξύ του Κληρίδη και Ντενκτάς για την διευκρίνιση του πλαισίου μέσα στο οποίο θα κινηθούν. Είναι αδύνατον, πρακτικά αδύνατον, ακόμα και αν θέλαμε να προχωρήσουμε προς αυτή την κατεύθυνση να συμφωνήσουμε επί της αρχής.
Είναι δυνατόν και δεν το αποκλείω, είναι δυνατόν ο Ντενκτάς την 11η να βάλει την υπογραφή του. Δεν του στοιχίζει τίποτα. Βάζοντας την υπογραφή του νομιμοποιεί το κατοχικό καθεστώς, ανακηρύσσεται συνπρόεδρος μιας νέας πολιτείας, αλλά το πρόβλημα θα το έχει η Κυπριακή πλευρά.
Ο Πρόεδρος Κληρίδης δεν μπορεί να βάλει την υπογραφή του σε ένα κείμενο το οποίο καταλύει την Κυπριακή Δημοκρατία, δεν του δίνεται ο χρόνος να διαπραγματευθεί ουσιώδη ζητήματα και πάνω από όλα δεν έχει δοθεί η ευκαιρία στον Κυπριακό λαό με δημοψήφισμα προηγουμένως να πει την θέλησή του.
Είναι λοιπόν εκ των πραγμάτων αδύνατον να υπάρξει συμφωνία επί της αρχής πριν την 12η – 12ου και δεν πιστεύω ότι η ελληνική πλευρά, η Ελληνοκυπριακή πλευρά δεν θα βρεθεί σε δύσκολη θέση στην Κοπεγχάγη γιατί θαυμάσια μπορεί να εξηγήσει το θέμα. Όσοι ξέρουν από τις διαδικασίες και τις συζητήσεις που πρέπει να γίνουν για να συμφωνήσουμε σε μία ομόρρυθμη εταιρεία ανάμεσα σε συγγενείς και πόσο χρόνο παίρνει αυτό, νομίζω ότι θα καταλάβουν ότι μία συμφωνία που καταλύει ένα κράτος και ιδρύει ένα άλλο, χρειάζεται πολύ περισσότερος χρόνος.
Αυτό λοιπόν μας δίνει μία διέξοδο. Αυτό ακυρώνει την προσπάθεια του Κόφι Ανάν να σταματήσει την ένταξη και θα πάμε στην Κοπεγχάγη για την ένταξη και νομίζω ότι μπορούν να κατανοήσουν οι άλλοι εταίροι μας την δική μας άποψη. Και η Κύπρος θα ενταχθεί μαζί με τις άλλες 9 χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Και όσον αφορά τον πολιτικό διάλογο: ο πολιτικός διάλογος βεβαίως θα συνεχιστεί. Θα συνεχιστεί μέσα σε ένα καλύτερο κλίμα, μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα αναζητηθεί εκεί λύση που θα είναι αντάξια ενός κράτους – μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα αναζητηθεί μία λύση όπου η λειτουργικότητα του κράτους αυτού θα είναι συμβατή με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και τους ευρωπαϊκούς κανόνες.
Γι αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία τι θα πουν τα συμπεράσματα της Κορυφής στην Κοπεγχάγη. Φυσικά εξετάζοντας τις πολιτικές εξελίξεις, η Σύνοδος Κορυφής θα αναφερθεί και στο πολιτικό ζήτημα και στην πρωτοβουλία του Κόφι Ανάν. Εκεί πρέπει να είμαστε κάθετοι και αποφασιστικοί.
Μπορεί η Σύνοδος Κορυφής να αναφερθεί σε αυτό το ζήτημα και να φτάσει μέχρι και σε μία παραίνεση να συνεχισθεί ο διάλογος με βάση τις αποφάσεις του ΟΗΕ και του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Αλλά δεν μπορεί και πρέπει να επιμείνουμε σε αυτό, πρώτον, να αναγνωρίσει την πρόταση Κόφι Ανάν ως βάση της λύσης, ούτε να της στείλει την πρόταση Κόφι Ανάν στο παράρτημα των συμπερασμάτων της Κορυφής. Ούτε θα πρέπει, ούτε μπορεί στα συμπεράσματα της Κορυφής να δεχθούμε και μία ημερομηνία λήξης των διαπραγματεύσεων για την πολιτική συμφωνία που συνδέει άμεσα ή έμμεσα την κύρωση της εισδοχής της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την πολιτική λύση. Γιατί σε τέτοια περίπτωση ουσιαστικά βάζουμε την Κύπρο υπό την αίρεση αποδοχής ενός σχεδίου που είπαμε ότι καταρχήν δεν είναι αποδεκτό και δεν είναι συμβατό με τους ευρωπαϊκούς κανόνες.
Ξέρω ότι η διαπραγμάτευση σε αυτή τη βάση θα είναι δύσκολη, αλλά αυτή είναι λύση, αυτή είναι η διέξοδος.
Ο σύντροφος Πρόεδρος χθες μίλησε για ενότητα. Εγώ πιστεύω και τον διαβεβαιώνω ότι αν ακολουθήσει αυτή την γραμμή, αν επιμείνει τα συμπεράσματα της Κοπεγχάγης να μην έχουν τις ουρές τις οποίες σας ανέφερα θα έχει εξασφαλίσει τη στήριξη και την ενότητα από όλους μας.
Είναι μια δύσκολη πορεία. Είναι όμως η μόνη πορεία που μας βγάζει από το αδιέξοδο και δίνει μία θετική προοπτική. Αφού όλοι μαζί μπορούμε αυτό να το πετύχουμε, γιατί να μην το κάνουμε; Ας προχωρήσουμε με αυτή την κατεύθυνση και με σκληρές διαπραγματεύσεις μπορούμε να το πετύχουμε. Ας φύγει από πάνω μας η ηττοπάθεια. Ας φύγει από πάνω μας η έλλειψη αυτοπεποίθησης και ας πούμε ότι σε αυτή την κρίσιμη στιγμή και μπορούμε και θέλουμε να διαπραγματευθούμε για μια ελεύθερη, ανεξάρτητη Κύπρο μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ευχαριστώ.
