Η πρόθεσή μου ήταν να μιλήσω για την παγκοσμιοποίηση και να θέσω το θέμα «Παγκοσμιοποίηση, Ανάπτυξη και Παιδεία». Αλλά με βολεύει η πρόταση του Σουλαδάκη να αφήσω αυτό το θέμα και να μιλήσω για την πρώτη τετραετία του ΠΑΣΟΚ. Μια τετραετία που έχει παρεξηγηθεί, δεν έχει κατανοηθεί και έχει παρουσιαστεί στον κόσμο σαν να ήταν κάτι ιδιόρρυθμο και ξεχωριστό, δίνοντας την εντύπωση ότι από το 1985 και μετά υπήρξε μία άλλη φιλοσοφία, μία άλλη προσέγγιση.
Στην πραγματικότητα όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Το ΠΑΣΟΚ, κατά διάφορες περιόδους αντιμετώπισε διαφορετικές προκλήσεις. Και εσωτερικές και εξωτερικές. Και προσπάθησε να ανταποκριθεί σε αυτές τις προκλήσεις με μεγαλύτερη ή λιγότερη επιτυχία. Άλλες ήταν οι προκλήσεις και τα προβλήματα του 1981-1985, άλλα το 1993-2000. Και πρέπει να τα δούμε αυτά υπό αυτό το πρίσμα.
Οπωσδήποτε, η δεκαετία του 1980 δεν ήταν η εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ήταν η εποχή προσαρμογής σε νέα δεδομένα, δηλαδή της προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας στην τότε ΕΟΚ, και η εποχή της εμπέδωσης του εκδημοκρατισμού των δημοκρατικών λειτουργιών στη χώρα.
Παρά ταύτα όμως, και στη δεκαετία του 1980, οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ είδαν τις αλλαγές που έρχονταν στο διεθνές περιβάλλον και πήραν και μέτρα για να προετοιμάσουν τη χώρα για την εποχή της παγκοσμιοποίησης, όπως την είδαμε τότε.
Θα πρέπει να σας θυμίσω, για την πρώτη τετραετία του ΠΑΣΟΚ, ότι υπήρχαν ισχυρότατες εσωτερικές κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις για συγκεκριμένες αλλαγές. Η πρώτη μεγάλη πίεση ήταν για την αποκέντρωση και την περιφερειακή ανάπτυξη. Τις προηγούμενες δεκαετίες, είχε αναπτυχθεί υπερβολικά το αστικό κέντρο εις βάρος της Περιφέρειας. Ήταν πολιτική δέσμευση δική μας να προχωρήσουμε σε μία μορφή ανάπτυξης που θα αντιστάθμιζε τις προηγούμενες ανισορροπίες, γι” αυτό δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην περιφερειακή ανάπτυξη, στον δημοκρατικό προγραμματισμό, στην αποκέντρωση.
Οι δημόσιες επενδύσεις που έγιναν, πράγματι, στην πρώτη τετραετία του ΠΑΣΟΚ, κυρίως στις υποδομές στην επαρχία, ήταν κι ένα μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο, από το οποίο θα έλεγα ακόμα και αυτές τις μέρες εισπράττει το ΠΑΣΟΚ.
Η δεύτερη μεγάλη πίεση, η κοινωνική, ήταν για τη συμμετοχή του εκλογικού σώματος του λαού στην εξουσία. Ο λαός στην εξουσία. Αυτό πολιτικά εκφράστηκε με συμμετοχικές διαδικασίες, τόσο στο δημόσιο τομέα, όσο στον δημοκρατικό προγραμματισμό και τη συμμετοχή αντιπροσώπων εργαζομένων στις ΔΕΚΟ.
Η τρίτη και η πιο ισχυρή κοινωνική πίεση ήταν για μία σημαντική αναδιανομή του εισοδήματος υπέρ των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων, των αγροτών, των εργαζομένων και των συνταξιούχων. Πράγματι, τα προηγούμενα χρόνια είχε παρατηρηθεί μία εντυπωσιακή ανισοκατανομή του εθνικού εισοδήματος και ήταν πολιτικό και κοινωνικό αίτημα η αναδιανομή του εισοδήματος. Όπως, αίτημα κοινωνικό, ήταν και η προσφορά υπηρεσιών από το Δημόσιο, Παιδεία και Υγεία προς τον ελληνικό λαό.
Αυτά ήταν τα δεδομένα της εποχής. Αυτές ήταν οι δεσμεύσεις του ΠΑΣΟΚ απέναντι στο εκλογικό σώμα. Αυτά έπρεπε να πραγματοποιηθούν μέσα σε ένα συγκεκριμένο εξωτερικό περιβάλλον.
Το εξωτερικό περιβάλλον δεν ήταν ευνοϊκό για την υλοποίηση όλων αυτών των στόχων. Είχαμε, πρώτα απ” όλα, τις συνέπειες της δεύτερης πετρελαϊκής κρίσης του 1979. Κληρονομήσαμε μεγάλα ελλείμματα και μεγάλο πληθωρισμό της τάξης του 25%. Και, πάνω σε αυτό, αντιμετωπίσαμε τα πρώτα κτυπήματα της ενσωμάτωσης μίας μη ανταγωνιστικής ελληνικής οικονομίας στην ΕΕ, πράγμα το οποίο σήμαινε ισχυρότατα προβλήματα, κυρίως στον βιομηχανικό τομέα.
Εάν εδώ προσθέσουμε και τη σημαντική αύξηση της αξίας του δολαρίου σε σχέση με τα ευρωπαϊκά νομίσματα. Το δολάριο ήταν ουσιαστικά το νόμισμα αναφοράς της ελληνικής οικονομίας – που δυσχέραινε ιδιαίτερα την νομισματική πολιτική και τη διαχείριση του εξωτερικού χρέους. Περιγράφω λοιπόν ένα δυσμενές εξωτερικό περιβάλλον, με ισχυρότατες δεσμεύσεις στο εσωτερικό.
Παρά ταύτα όμως, πλησιάσαμε πάρα πολύ τους στόχους. Δεν είναι αλήθεια, επαναλαμβάνω, δεν είναι αλήθεια ότι στην περίοδο 1981 και 1984 τα ελλείμματα του τακτικού προϋπολογισμού αυξήθηκαν. Αν πάρουμε την αύξηση των δαπανών για λειτουργικές δαπάνες, χωρίς τις δημόσιες επενδύσεις, θα δούμε ότι η αύξηση των δαπανών, δηλαδή η κοινωνική πολιτική του ΠΑΣΟΚ καλύφθηκε 100% από αύξηση των φορολογικών εσόδων.
Σας υπενθυμίζω ότι και στην πρώτη τετραετία του ΠΑΣΟΚ, υπήρχε ιδιαίτερη ευαισθησία στο θέμα της δημοσιονομικής πειθαρχίας και δεν χρειάζεται να σας υπενθυμίσω και δύσκολες στιγμές στην πρώτη τετραετία του ΠΑΣΟΚ, τον ετεροχρονισμό, το πάγωμα των μισθών και ημερομισθίων το 1983.
Υπήρχε λοιπόν σαφής αντίληψη για αυτό το θέμα και δεν υπάρχει αλλαγή φιλοσοφίας διαχρονικά σε αυτό το ζήτημα. Τι έγινε; Το ΠΑΣΟΚ έκανε μία επιλογή. Αύξησε σημαντικά τις δαπάνες για επενδύσεις. Επενδύσεις σε έργα υποδομής και στα αστικά κέντρα, αλλά κυρίως στην επαρχία. Άρα δεν πρέπει να μιλάμε για κεϋνσιανό μοντέλο στην πρώτη τετραετία. Πρέπει να μιλάμε για αναπτυξιακό έργο, όπου το έλλειμμα είχε σχέση με τις επενδύσεις και την ανάπτυξη.
Τώρα για τη βιομηχανική παραγωγή. Το 1981, ήδη η βιομηχανική παραγωγή είχε χρεωκοπήσει στην Ελλάδα. Παραλάβαμε προβληματικές επιχειρήσεις. Πώς αντιμετωπίστηκε αυτό το θέμα; Αντιμετωπίστηκε με διάσωση του τραπεζικού συστήματος και νέα διοίκηση χρεωκοπημένων επιχειρήσεων για να γίνει η εξυγίανση και μετά την εξυγίανση να αποδοθούν στον ανταγωνισμό και στην αγορά.
Δεν θα προχωρήσω σε μεγαλύτερη ανάλυση αυτού του έργου, αλλά έπρεπε να πω ότι, περί τα τέλη του 1984, το οικονομικό έργο – το οποίο πήγαινε μαζί – της σταθεροποίησης και της ανάπτυξης, συνάντησε τον πολιτικό κύκλο. Ο πολιτικός κύκλος ήρθε νωρίς.
Θα θυμόσαστε τα αποτελέσματα των ευρω-εκλογών του 1984. Και τότε το οικονομικό επιτελείο βρέθηκε απέναντι στην πίεση όχι πια την κοινωνική, την οποία είχαμε βάλει σε ένα κανάλι και μπορούσαμε να τη διαχειριστούμε και να την προχωρήσουμε, αλλά την πολιτική πίεση να χαλαρώσει η δημοσιονομική πολιτική.
Και εδώ πρέπει να σας υπενθυμίσω ότι ήταν τον Οκτώβρη του 1984 που είχε προωθηθεί η ιδέα των πρόωρων εκλογών. Επειδή, για ευνόητους λόγους, ήμουν ο εισηγητής αυτής της πρότασης στον Ανδρέα Παπανδρέου, ο Πρόεδρός μας πείστηκε ένα βράδυ, αλλά μετά, επειδή είχαμε και το άλλο το μπέρδεμα τι θα κάναμε με τις εκλογές του Προέδρου της Δημοκρατίας το 1985, αναβάλαμε την απόφαση. Είναι μεταξύ Δεκεμβρίου – Οκτωβρίου του 1984 και Ιουνίου του 1985 που ξέφυγε η δημοσιονομική πολιτική.
Και θα ήταν άδικο να χρεώσουμε μία ολόκληρη τετραετία κοινωνικού έργου με ευθύνη, αναπτυξιακού έργου με προοπτική στις αναγκαίες παρεκκλίσεις, λόγω πολιτικών πιέσεων. Το 1985 και μετά, ήταν ουσιαστικά μία συνέχεια της πολιτικής αυτής, αλλά μίας αλλαγής όχι τόσο στην μακρο-οικονομική πολιτική, αλλά στο θέμα της διαχείρισης της ανάπτυξης, των συμμετοχικών διαδικασιών, της λειτουργίας του πενταετούς προγράμματος της περιφερειακής πολιτικής και τα άλλα.
Αλλά αυτά θα τα αφήσω για τους άλλους που θα μιλήσουν για τις άλλες περιόδους. Το θέμα είναι όμως ότι το ΠΑΣΟΚ είχε διαφορετικά προβλήματα το 1980, διαφορετικά προβλήματα το 1990. Και, παρά το γεγονός ότι τείνουμε να βλέπουμε πάντοτε με κριτικό μάτι αυτά που δεν έγιναν ή δεν έγιναν σωστά, – κι εγώ είμαι ένα καλό δείγμα αυτού του τύπου της κριτικής – θα πρέπει όμως να πούμε, αν πάρουμε μία σχεδόν 20ετία του ΠΑΣΟΚ, ότι το ΠΑΣΟΚ λειτούργησε με καλά αντανακλαστικά. Αντιμετώπισε τις εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις αρκετά επιτυχώς, βλέποντας όχι μόνο πίσω του τι είχε γίνει, αλλά τι πρέπει να γίνει τώρα και τι έπρεπε να γίνει και προς το μέλλον.
Θα ήθελα λοιπόν να ενσωματώσουμε την πρώτη τετραετία του ΠΑΣΟΚ μέσα σε μία ευρύτερη διαδικασία και να δούμε πως το ΠΑΣΟΚ κινήθηκε σε μια αναπτυξιακή, κοινωνική και οικονομική πολιτική από τις μέρες της προ-παγκοσμιοποίησης που ο κρατικός μηχανισμός μπορούσε να ασκήσει νομισματική πολιτική, δημοσιονομική πολιτική ελεύθερα, στις ύστερες περιόδους, όπου αυτά τα εργαλεία δεν υπήρχαν και ήταν αναγκασμένο να λειτουργήσει σε πιο στενά πλαίσια μακρο-οικονομικής πολιτικής και δεσμεύσεων.
Ευχαριστώ.
