Κύριοι του προεδρείου, κύριε υφυπουργέ, κυρίες και κύριοι, φίλοι και φίλες,
Το θέμα που μου ανατέθηκε να αναπτύξω είναι η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση 1996-2000. Τα ζητήματα που προκύπτουν κατά τη γνώμη μου είναι δύο: πρώτον, ποιο ήταν το εκπαιδευτικό περιεχόμενο της μεταρρύθμισης και ποια ήταν τα προβλήματα που αντιμετώπισε η εφαρμογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και, δεύτερον, ποιες ήταν οι πολιτικές διεργασίες οι οποίες μετά το 2000 οδήγησαν σε σταδιακή αναίρεση βασικών παραμέτρων της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.
Στο σύντομο χρόνο που έχω στη διάθεσή μου, θα ασχοληθώ με το πρώτο θέμα, το εκπαιδευτικό περιεχόμενο της μεταρρύθμισης. Το δεύτερο θέμα, που είναι κατ” εξοχήν πολιτικό και ιδιαίτερα σημαντικό, πρέπει και αυτό να απασχολήσει και τους εκπαιδευτικούς. Αφορά στην ασυνέπεια του πολιτικού συστήματος εις την εφαρμογή βασικών κανόνων στο χώρο της παιδείας. Αν έχω χρόνο ίσως πω ένα-δύο λόγια γι” αυτό το θέμα αλλά θα χρειασθεί, κατά τη γνώμη μου, χωριστή ημερίδα.
Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση είχε ορισμένα χαρακτηριστικά τα οποία θέλω ευθύς εξ΄ αρχής να υπογραμμίσω: Πρώτον, ήταν μια ολοκληρωμένη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και αφορούσε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, από την προσχολική φροντίδα μέχρι τις μεταπτυχιακές σπουδές καθώς και την αρχική κατάρτιση. Γι” αυτό δεν μπορούμε να δούμε ένα συγκεκριμένο μέτρο αποκομμένο από τα άλλα. Όλα τα μέτρα μαζί συνθέτουν ένα ενιαίο σύνολο και αν γκρεμιστεί ένα κομμάτι της μεταρρύθμισης, τότε γκρεμίζεται ολόκληρο το οικοδόμημα.
Δεύτερον, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δε γεννήθηκε μέσα σε μια νύχτα, ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιας μελέτης και βασιζόταν σε έρευνες και σε προτάσεις που είχαν γίνει χρόνια πριν. Θα παρατηρήσετε πολλές ομοιότητες, ιδίως όσον αφορά το ενιαίο λύκειο, με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση Γεωργίου Παπανδρέου και Παπανούτσου στη δεκαετία του ΄60, που και αυτή δεν εφαρμόσθηκε στη συνέχεια.
Τρίτο χαρακτηριστικό, η μεταρρύθμιση είχε βάθος χρόνου. Δεν ήταν υπόθεση ενός νομοθετήματος. Ήταν δέσμη νομοθετημάτων, κάλυπτε την περίοδο 1996-2000 και άφηνε για μετά τις εκλογές του 2000 μερικές μόνο νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούσαν στην ανώτατη παιδεία και στις μεταπτυχιακές σπουδές. Όσον αφορά στην υλοποίηση των μέτρων, η εφαρμογή της ήταν σταδιακή.
Στην περίοδο 1996 – 2000 είχαν τεθεί σε εφαρμογή οι βασικές αρχές και οι βασικοί θεσμοί της μεταρρύθμισης αλλά, η ολοκλήρωσή της θα κάλυπτε την περίοδο μέχρι το 2009, όταν δηλαδή το παιδί που το 1996 έμπαινε στο δημοτικό σχολείο, θα αποφοιτούσε από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Ένα τέταρτο χαρακτηριστικό είναι ότι η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση είχε το δικό της σύστημα αξιολόγησης και παρακολούθησης. Ήδη από το ακαδημαϊκό έτος 1998-99, είχαμε συγκροτήσει Επιτροπή, υπό την προεδρία του καθηγητή κ. Καζάζη – πολλά μέλη της Επιτροπής αυτής είναι σήμερα σ” αυτήν την αίθουσα – που αξιολογούσε την εφαρμογή των μέτρων της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και έκανε προτάσεις για αλλαγές και διορθώσεις στο φως της εμπειρίας από την εφαρμογή των μέτρων της μεταρρύθμισης. Αυτά θεώρησα σημαντικά να αναφέρω ευθύς εξ” αρχής.
Τώρα, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση βασιζόταν πάνω σε συγκεκριμένες βασικές αρχές. Επιτρέψετέ μου να αναφέρω ενδεικτικά μόνο πέντε από αυτές:
Η πρώτη αρχή είναι ότι κυρίαρχος σκοπός της παιδείας δεν είναι η προετοιμασία των νέων για την αγορά εργασίας. Βεβαίως η παιδεία, η εκπαίδευση, θα βοηθήσει τους νέους να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της αγοράς, αλλά η παιδεία έχει κύριο σκοπό την καλλιέργεια της προσωπικότητας του ατόμου, την ανάπτυξη της κριτικής και αναλυτικής σκέψης του νέου, έτσι που ως πολίτης να μπορεί μόνος του, με τις γνώσεις και την αναλυτική ικανότητα που έχει αναπτύξει να μπορεί να κάνει υπεύθυνα επιλογές για τον εαυτό του και για το κοινωνικό σύνολο. Αυτό σημαίνει ότι η παιδεία πρέπει να αλλάξει ριζικά από μια παθητική παιδεία που η γνώση μεταφέρεται από την αυθεντία της πηγής της γνώσης, δηλαδή από το βιβλίο και το δάσκαλο σε μια παιδεία δημιουργική και ενεργητική, που και ο ίδιος ο μαθητής μαθαίνει πώς να μαθαίνει και συμμετέχει στη διαμόρφωση της διαδικασίας της μάθησης. Έτσι, η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο δάσκαλο, το βιβλίο και τη βιβλιοθήκη, και το μαθητή αλλάζει. Χρειάζεται μια ριζική αλλαγή στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα στην εποχή της γνώσης.
Δεύτερη αρχή είναι η κατοχύρωση του κοινωνικού δικαιώματος στην ανοιχτή πρόσβαση στην εκπαίδευση. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, όπως πολλά εκπαιδευτικά συστήματα στην Ευρώπη, είναι απόηχος της βιομηχανικής εποχής, όπου η πρόσβαση στην εκπαίδευση ήταν γενική και ευρεία στις κατώτερες βαθμίδες αλλά στένευε στην κορυφή, όπου λίγοι είχαν πρόσβαση. Αυτό το μοντέλο εξυπηρετούσε τις ανάγκες της βιομηχανικής παραγωγής όπου όλοι έπρεπε να έχουν στοιχειώδεις γνώσεις για να διαβάζουν και να ακολουθούν παθητικά οδηγίες, λιγότεροι χρειαζόντουσαν να έχουν επιστημονική κατάρτιση για έρευνα, εκπαίδευση και διοίκηση. Αυτή η πυραμίδα δεν έχει πλέον σχέση με τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής, της πληροφορικής και της γνώσης. Τεχνολογικές γνώσεις και ικανότητα ανάληψης πρωτοβουλιών χρειάζονται σήμερα σε όλα τα επίπεδα. Έτσι, η καλλιέργεια της προσωπικότητας του ατόμου σήμερα δεν είναι μόνο desideratum της ουμανιστικής παιδείας αλλά και απαιτούμενο της σύγχρονης οικονομίας και παραγωγής. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, σήμερα ανοικτή πρόσβαση του ατόμου σε όλες τις βαθμίδες της παιδείας, εφ” όσον ο ίδιος έχει τη θέληση και τις ικανότητες να παρακολουθήσει τις σπουδές. Γι” αυτό πρέπει να καταπολεμηθεί ο εκπαιδευτικός αποκλεισμός. Γι” αυτό έχει σημασία η καθιέρωση του ολοήμερου σχολείου και της πρόσθετης διδακτικής στήριξης που αμβλύνουν τις κοινωνικές – οικονομικές ανισότητες, αντιμετωπίζουν μαθησιακά προβλήματα και δίνουν ίσες ευκαιρίες σε όλους. Γι” αυτό προστίθενται το Πρόγραμμα Σπουδών Επιλογής (ΠΣΕ) για τους ενήλικες που επιζητούν πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
Τρίτη αρχή, η δια βίου εκπαίδευση. Εμείς είχαμε συνηθίσει να σχετίζουμε την εκπαίδευση με την ηλικία. Τελειώνεις τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στα 18, μπαίνεις στο πανεπιστήμιο, παίρνεις ένα πτυχίο και ζητάς δουλειά αργότερα. Η σχέση αυτή έχει αλλάξει. Το άτομο πρέπει να έχει συνεχή σχέση με την εκπαίδευση σε όλη του τη ζωή, πρέπει να εκπαιδεύεται και να μετεκπαιδεύεται διαρκώς. Η δια βίου εκπαίδευση είναι βασικό χαρακτηριστικό της νέας παιδείας. Φοιτητής πια δεν είναι μόνο ο νέος, είναι και ο ενήλικας, των 45, των 50 ετών, που θέλει να πάει ή να ξαναπάει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση για να αποκτήσει Παιδεία ανωτάτου επιπέδου, για να επικαιροποιήσει τις γνώσεις του ή και για να αλλάξει επαγγελματική καριέρα.
Τέταρτη αρχή, η σχέση της παιδείας με τα επαγγελματικά δικαιώματα. Αυτό είναι ένα σοβαρό ζήτημα, που θα πρέπει να το προσέξουμε ιδιαίτερα. Το εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορεί και δεν πρέπει να κάνει επαγγελματικό προγραμματισμό. Δεν είναι το πανεπιστήμιο που θα αποφασίσει πόσοι μαθηματικοί, πόσοι φιλόλογοι, πόσοι οικονομολόγοι θα βγουν. Το πόσοι θα βγουν είναι θέμα ελεύθερης πρόσβασης και προτίμησης του κάθε ατόμου. Είναι, αν θέλετε, σύγχρονο ατομικό δικαίωμα. Το πτυχίο όμως δεν κατοχυρώνει επαγγελματικό δικαίωμα. Η απασχόληση στην αγορά εργασίας δε λύνεται από τα πανεπιστήμια, λύνεται από την ίδια την οικονομία, από την ίδια την αγορά της εργασίας. Το πανεπιστήμιο σε βοηθάει να αποκτήσεις τις γνώσεις για να μπορείς να διεκδικήσεις εργασία στο χώρο του ενδιαφέροντός σου. Και κάτι άλλο: Ακόμα και αν θέλαμε να ασκήσουμε επαγγελματικό προσανατολισμό μέσω των πανεπιστημίων, δεν θα μπορούσαμε αφού υπάρχει η διέξοδος των πανεπιστημίων του εξωτερικού. Αρκεί να σας υπενθυμίσω ότι περίπου οι μισοί από αυτούς που ασκούν το επάγγελμα του γιατρού έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό. Δεν παραγνωρίζω βέβαια ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να περάσουμε αυτή την αρχή στις οικογένειες και στην κοινωνία όταν ακόμα επικρατεί η νοοτροπία ότι οι σπουδές δεν είναι για τη μόρφωση αλλά κυρίως για την κατοχύρωση του επαγγελματικού δικαιώματος εργασίας και το πολυπόθητο πτυχίο είναι το εισητήριο στην εξασφαλισμένη εργασία.
Πέμπτη αρχή: για να έχουμε υψηλής ποιότητας παιδεία χρειαζόμαστε πόρους από τον κρατικό προϋπολογισμό, για τη δημιουργία σοβαρής υποδομής, και αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου.
Δεν έχω το χρόνο να καλύψω όλο το πρόγραμμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, αλλά θα μου επιτρέψετε να αναφέρω επιγραμματικά επτά κομβικά σημεία της εφαρμογής της μεταρρύθμισης, τα οποία νομίζω ότι έχουν σημασία για τη συζήτηση που θα ακολουθήσει το απόγευμα και αύριο.
Προγράμματα Σπουδών: Ανέφερα ήδη ότι το πρόγραμμα σπουδών πρέπει να αλλάξει. Σήμερα, η εκπαίδευση δεν εξαντλείται με την παρουσία του δάσκαλου στην τάξη όπου μεταφέρει από το βιβλίο τις συσσωρευμένες γνώσεις της κοινωνίας στο κεφάλι του μαθητή που τις απομνημονεύει παθητικά. Σήμερα, το παιδί πρέπει να μαθαίνει πώς να μαθαίνει και να κάνει επιλογές. Γι΄ αυτό, θα πρέπει να υπάρχει σχολική βιβλιοθήκη, θα πρέπει να υπάρχει το πολλαπλό βιβλίο και όχι το ένα βιβλίο, καθώς και άλλη σχέση ανάμεσα στο δάσκαλο, το μαθητή, τις πηγές πληροφόρησης. Περνάμε από την παθητική παιδεία στην ενεργητική παιδεία. Τα προγράμματα σπουδών αλλάζουν με αυτό τον γνώμονα. Οι δυσκολίες που προέκυψαν ήταν δύο. Πρώτον: η νέα προσέγγιση απαιτεί πολύ διαφορετική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, κι εδώ τα πανεπιστήμια έχουν μεγάλη ευθύνη να προετοιμάσουν τον εκπαιδευτικό για τη νέα εποχή. Και, δεύτερον, στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση κατεβάζουμε, με απλοποιημένη μορφή, τα προγράμματα σπουδών στα πανεπιστήμια. Ο φυσικός διδάσκει φυσική, ο χημικός χημεία, ο οικονομολόγος οικονομικά και ο ιστορικός ιστορία. Έτσι τι έχει γίνει; Έχουμε φτάσει σε πάρα πολλά μαθήματα στο γυμνάσιο και στο λύκειο, 14 στον αριθμό, ενώ η γενική μόρφωση που θέλουμε να δώσουμε στο παιδί θα μπορούσε να καλυφθεί διαθεματικά σε 7-8 ενότητες. Αλλά για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται συνδιδασκαλία καθηγητών συναφών ειδικοτήτων και, φυσικά, διαφορετικό πρόγραμμα σπουδών για τους εκπαιδευτικούς στα πανεπιστήμια. Η εισαγωγή του νέου προγράμματος σπουδών προβλέπεται σταδιακά με στόχο να ολοκληρωθεί το 2009.
Ολοήμερο Σχολείο: Το Ολοήμερο Σχολείο στο Νηπιαγωγείο και στο Δημοτικό δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα – ανεξάρτητα από την οικονομική ή κοινωνική θέση των γονιών τους – να ασχοληθούν δημιουργικά τα απογεύματα, μετά τις ώρες των μαθημάτων, σε τομείς του ενδιαφέροντός τους στη μουσική, στη ζωγραφική, στον αθλητισμό και, σε συνεργασία με το δάσκαλο, να προετοιμαστούν για το μάθημα της επόμενης μέρας. Αυτό το Ολοήμερο Σχολείο δεν πρέπει να συγχέεται με τα σχολεία διευρυμένου ωραρίου. Δεν είναι ένας χώρος «πάρκινγκ» για τα παιδιά για να τα παίρνουν οι γονείς τους το απόγευμα, όταν τελειώνουν τη δουλειά. Το ολοήμερο σχολείο έχει βέβαια έντονη κοινωνική διάσταση αλλά ο κύριος σκοπός του είναι παιδαγωγικός. Αρχίσαμε με 29 πρότυπα ολοήμερα σχολεία, ο κ. Πυργιωτάκης που είναι εδώ ήταν έναν από τους συντελεστές αυτού του προγράμματος. Γνωρίζω ότι τα σχολεία αυτά απαιτούν πόρους και ειδική εκπαίδευση των δασκάλων, είναι όμως καταλυτικής σημασίας για την ανάπτυξη του παιδιού. Λυπάμαι πάρα πολύ που, παρά την επιτυχία αυτών των πιλοτικών σχολείων, αντί να γενικευθεί ο θεσμός και να καλύψει όλα τα δημοτικά σχολεία της χώρας, το πρόγραμμα εγκαταλείφθηκε και σήμερα έχουμε βαφτίσει ολοήμερα σχολεία τα σχολεία διευρυμένου ωραρίου. Έχουμε κάνει μεγάλη ζημιά στα παιδιά μας. Κρίμα.
Πρόσθετη Διδακτική Στήριξη: Τα παιδιά δεν μαθαίνουν με τον ίδιο ρυθμό, το κάθε παιδί έχει το δικό του τρόπο σκέψης. Η πρόσθετη διδακτική στήριξη δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να παρακολουθήσουν απογευματινά μαθήματα με ειδικό καθηγητή της επιλογής του, που δεν διδάσκει στο πρωινό πρόγραμμα, για να καλύψει τυχόν κενά που έχει ή δυσκολίες στην παρακολούθηση των μαθημάτων. Η πρόσθετη διδακτική στήριξη δεν είναι «φροντιστήριο» αλλά σημαντικό συμπλήρωμα του εκπαιδευτικού προγράμματος. Όταν η διαδασκαλία το πρωί είναι υψηλής ποιότητας και όταν τυχόν δυσκολίες καλύπτονται από την πρόσθετη διδακτική στήριξη, τότε κανείς μαθητής δεν μένει πίσω και, φυσικά, το ιδιωτικό φροντιστήριο είναι περιττό.
Ενιαίο Λύκειο και ΤΕΕ: Το Ενιαίο Λύκειο είναι μια αυτόνομη εκπαιδευτική βαθμίδα που προσφέρει γενική παιδεία στο μαθητή, δεν είναι ο προθάλαμος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το πτυχίο του ενιαίου λυκείου εξασφαλίζει πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλά η εκπαιδευτική του αποστολή είναι να αναπτύξει τις αναλυτικές ικανότητες του μαθητή και να του δώσει στέρεες βάσεις γενικής παιδείας. Οι κατευθύνσεις δεν είναι εξειδίκευση αλλά τομείς έμφασης. Είναι σημαντικό ο μαθητής που επιλέγει θετικές επιστήμες και προγραμματίζει να γίνει μηχανικός να κατέχει τη νεοελληνική γλώσσα και να ξέρει την ιστορία του και να ξέρει κάτι και από ποίηση, και αυτός που επιλέγει θεωρητικές επιστήμες να έχει γνώσεις βιοχημείας για να μπορεί ως ενεργός πολίτης να έχει άποψη για τις εξελίξεις στην κοινωνία και στην οικονομία.
Τα Τ.Ε.Ε., τα Τεχνολογικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια, είναι για τα παιδιά που δε θέλουν να προχωρήσουν σε μια ολοκληρωμένη γενική παιδεία και έχουν σαφή κλίση προς τα τεχνικά επαγγέλματα. Αλλά και εκεί, παράλληλα με την τεχνική εκπαίδευση, παρέχονται στοιχεία γενικής παιδείας. Επίσης, είναι δυνατή, υπό προϋποθέσεις, τόσο η οριζόντια μετακίνηση του μαθητή μεταξύ ΤΕΕ και Λυκείου όσο και η πρόσβαση από τα ΤΕΕ στα ΤΕΙ.
Αξιολόγηση: Ένα σύστημα που δεν αξιολογείται δεν παράγει ποιότητα. Εμείς σ” αυτόν τον τόπο είμαστε αλλεργικοί στην αξιολόγηση γενικά, αλλά μια παιδεία που δεν έχει σύστημα αξιολόγησης για να βελτιώνεται συνεχώς δεν πάει πουθενά. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση επιμένει σε αξιολόγηση παντού. Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου σε όλες τις βαθμίδες, από το Υπουργείο, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, την τριτοβάθμια εκπαίδευση, μέχρι την υποχρεωτική εκπαίδευση. Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου, της εκπαιδευτικής μονάδας, αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και αξιολόγηση των μαθητών.
Λίγα λόγια για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Η αξιολόγηση γίνεται σε δύο στάδια. Πρώτα στο στάδιο της πρόσληψης και μετά, κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του εκπαιδευτικού. Η πρόσληψη γίνεται μέσα από διαγωνισμό του ΑΣΕΠ και καταργείται σταδιακά η επετηρίδα. Ο εκπαιδευτικός για να προσληφθεί πρέπει να πετύχει στο διαγωνισμό του ΑΣΕΠ και πρέπει να έχει πιστοποιητικό διδακτικής επάρκειας. Το πιστοποιητικό διδακτικής επάρκειας που χορηγείται από πανεπιστήμια εξασφαλίζει ότι ο υποψήφιος δεν έχει μόνο τις απαραίτητες γνώσεις για να διδάξει, αλλά και την ικανότητα να διδάξει, έχει περάσει δηλαδή από ειδική εκπαίδευση. Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του γίνεται από τους προϊσταμένους του, από το διευθυντή της σχολικής μονάδας, από τον σχολικό σύμβουλο, αλλά παράλληλα υπάρχει και ανεξάρτητο σώμα αξιολογητών που αξιολογεί τη σχολική μονάδα, τους εκπαιδευτικούς, τους διευθυντές και τους σχολικούς συμβούλους. Επιμένουμε σ” αυτό το θέμα. Αν δεν υπάρχει ανεξάρτητο σώμα αξιολογητών και η αξιολόγηση πραγματοποιείται μόνον μέσα στο πλαίσιο της ιεραρχίας, δεν θα αποδώσει. Το ανεξάρτητο σώμα αξιολογητών δεν είναι ανεξάρτητο με την έννοια ότι είναι έξω από την εκπαίδευση, αλλά είναι έξω από την εκπαιδευτική ιεραρχία. Αξιολογητής ο οποίος είναι από το εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά έξω από την ιεραρχία του διευθυντού σχολείου και του σχολικού συμβούλου είναι κατά τη γνώμη μου απαραίτητος. Εδώ αντιμετωπίσαμε σκληρή αντίδραση από τους συνδικαλιστές.
Αξιολόγηση του μαθητή: Ο μαθητής αξιολογείται για τη δουλειά και την επίδοσή του μέσα στην τάξη, για τις εργασίες που του αναθέτουν υπό την εποπτεία του καθηγητή και από τις γραπτές του εξετάσεις. Αυτό πάντα γινόταν και πάντα γίνεται. Ποια είναι η μεγάλη τομή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης για την οποία τόσο σκόνη σηκώθηκε; Απλά, στις δύο τελευταίες τάξεις του λυκείου για να υπάρχει ένα αντικειμενικό κριτήριο, για να υπάρχει μια αντικειμενική βάση πανελλήνιας συγκρισιμότητας, και για να έχει το πτυχίο πανευρωπαϊκή αναγνώριση και αξία, οι γραπτές εξετάσεις γίνονται σε όλα τα σχολεία με κοινά θέματα τα οποία επιλέγονται κεντρικά από το Υπουργείο Παιδείας και οι αξιολογητές δεν ανήκουν στη σχολική μονάδα του αξιολογουμένου μαθητή ούτε γνωρίζουν την ταυτότητά του, όπως και ο μαθητής δεν ξέρει την ταυτότητα των αξιολογητών. Το επιχείρημα ότι με το σύστημα αυτό εισάγονται πολλές εξετάσεις σε πολλά μαθήματα δεν ευσταθεί. Τα ίδια μαθήματα εξετάζονται όπως και στο παλαιό σύστημα, η διαφορά είναι μόνο ότι τα θέματα είναι κοινά σε όλη την επικράτεια και η αξιολόγηση δεν γίνεται από τον διδάσκοντα καθηγητή. Ο μαθητής γράφει τις εξετάσεις στην τάξη του και καλύπτει στο γραπτό του το όνομά του. Το γραπτό βαθμολογείται από άλλον καθηγητή που υπηρετεί σε άλλη περιφέρεια. Έτσι,
επιτυγχάνεται η αντικειμενική αξιολόγηση των γραπτών επιδόσεων του μαθητή. Οι εξετάσεις αυτές είναι εσωτερικές, προαγωγικές ή απολυτήριες, του Λυκείου και δεν έχουν καμία σχέση με τις πανελλαδικές εξετάσεις,. Γιατί λοιπόν η μεγάλη αντίδραση; Γιατί με τις αντικειμενικές εξετάσεις, εμμέσως αξιολογούνται η σχολική μονάδα και ο εκπαιδευτικός.
Πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Η πυραμίδα καταργείται, ο κλειστός αριθμός των εισακτέων καταργείται και οι απόφοιτοι του Λυκείου έχουν εγγυημένη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Με τη διεύρυνση των τμημάτων στα Α.Ε.Ι. και στα Τ.Ε.Ι. οι εισακτέοι από 42.000 το 1995 πέρασαν τις 85.000 το 2000, όσοι ήταν περίπου και οι απόφοιτοι του ενιαίου λυκείου. Η ανοιχτή πρόσβαση γίνεται πραγματικότητα. Το πρόβλημα προκύπτει στις σχολές υπερβάλλουσας ζήτησης. Το σύστημα εγγυάται την ανοικτή πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλά δεν μπορεί βέβαια να εγγυηθεί ότι όλοι θα έχουν πρόσβαση στη σχολή της πρώτης τους επιλογής. Σε σχολές υπερβάλλουσας ζήτησης π.χ. στην Ιατρική σχολή ή στο Πολυτεχνείο, η επιλογή γίνεται με βάση το βαθμό του απολυτηρίου του Ενιαίου Λυκείου και την επίδοση στο τεστ δεξιοτήτων το οποίο ουσιαστικά αξιολογεί τον υποψήφιο φοιτητή, όχι τόσο για τις γνώσεις του αλλά για την αναλυτική και κριτική του ικανότητα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι η επιλογή θα είναι τελική και αμετάκλητη. Το σύστημα παρέχει «οριζόντια κινητικότητα» και, μετά από επιτυχή φοίτηση και δοκιμασία, ο φοιτητής μπορεί να μεταταγεί σε τμήμα της επιλογής του. Έτσι, ένας που ήθελε να σπουδάσει πληροφορική αλλά εισήχθη σε σχολή χαμηλότερης προτεραιότητάς του, π.χ. στη μαθηματική σχολή, έχει τη δυνατότητα, κάτω από προϋποθέσεις, να επιδιώξει αλλαγή σχολής μετά από διετή φοίτηση. Το πρόβλημα επίσης αμβλύνεται εφ΄ όσον η εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν γίνεται σε συγκεκριμένο τμήμα αλλά σε ευρύτερα γνωστικά αντικείμενα π.χ. σχολές υγείας, σχολές κοινωνικών και οικονομικών επιστημών. Η κατάταξη σε συγκεκριμένα τμήματα π.λχ. φαρμακολογίας, υγειονομικής και ιατρικής, πραγματοποιείται αργότερα, μετά από διετή ή τριετή φοίτηση και με βάση της πανεπιστημιακές επιδόσεις του φοιτητή.
7. Δια βίου εκπαίδευση: Όπως ήδη ανέφερα, τα πανεπιστήμια δεν είναι μόνον για τα παιδιά που αποφοιτούν στα 18 τους χρόνια από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Άτομα στα 25 ή στα 35 τους χρόνια ή και παραπάνω, μπορούν για πολλούς λόγους να θέλουν να έχουν πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είτε για να πάρουν πτυχίο είτε για να παρακολουθήσουν ορισμένα μαθήματα. Για το σκοπό αυτό, ιδρύεται το Ανοικτό Πανεπιστήμιο που είναι ουσιαστικά πανεπιστήμιο μάθησης εξ αποστάσεως καθώς και τα Προγράμματα Σπουδών Επιλογής που προσφέρονται από τα πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ, οργανώνονται και επικεντρώνονται σε προγράμματα σπουδών που ανταποκρίνονται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες στην παραγωγή και στις νέες τεχνολογικές γνώσεις.
Ανέφερα επιλεκτικά μερικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης για να βοηθήσω την περαιτέρω συζήτηση. Τι κάνουμε από δω και πέρα; Σ΄ αυτό το σημείο, θα ήθελα να βάλω κάποιους προβληματισμούς. Κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης 1996 – 2000, δεν υπήρξε διάθεση ειλικρινούς διαλόγου για την εμπέδωση ενός συστήματος που θα είχε διαχρονική συνέπεια και, φοβάμαι, ότι, στο πολιτικό μας σύστημα, δεν έχουν ακόμα ωριμάσει οι συνθήκες για να έχουμε διακομματική συμφωνία και σταθερότητα στην παιδεία. Λυπάμαι που το λέω αυτό αλλά δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος. Από την εμπειρία της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης μπορώ να σας πω ότι οι βασικές αντιδράσεις ήταν από το χώρο του συνδικαλισμού. Οι συνδικαλιστές είδαν με φόβο την αξιολόγηση αλλά και την αλλαγή του ρόλου του εκπαιδευτικού. Πιστεύω ότι οι συνδικαλιστές δεν εξέφραζαν την πλειοψηφία των εκπαιδευτικών σ΄ αυτά τα ζητήματα. Γι΄ αυτό και οι δυσκολίες ξεπεράστηκαν και στις αρχές του 2000 το νερό είχε μπει σε αυλάκι. Πολλά έχουν λεχθεί και για τις αντιδράσεις των μαθητών. Οι αντιδράσεις αυτές ήταν δευτερογενείς. Ας το πω ευθέως. Τα παιδιά ξεσηκώθηκαν γιατί τα τρομοκράτησαν. Όταν ο εκπαιδευτικός μπαίνει μέσα στις τάξεις και τους λέει ότι σ” αυτά τα 14 μαθήματα που τα περνούσατε άνετα τώρα μέσα στην τάξη έρχεται τώρα να σας εξετάσει κάποιος άλλος που δεν τον ξέρετε και θα σας κόψει και δεν θα πάρετε πτυχίο, φυσικά τα παιδιά θα βγουν στους δρόμους. Η αντίδραση όμως ξεπεράστηκε και από τις αρχές του 2000 η ομαλότητα είχε αποκατασταθεί. Σχεδόν όλοι οι απόφοιτοι του Ενιαίου Λυκείου το καλοκαίρι του 2000 μπήκαν στην ανωτάτη εκπαίδευση ενώ η Επιτροπή Καζάζη είχε ήδη καταθέσει τις προτάσεις της για βελτιώσεις και αλλαγές στο σύστημα της εκπαίδευσης.
Δυστυχώς, το σύστημα σταδιακά αναιρέθηκε στην περίοδο 2000-2004 και ουσιαστικά, με την παρούσα κυβέρνηση, καταργήθηκε. Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί; Δεν είναι στις προθέσεις μου να ανοίξω αυτό το θέμα σήμερα αλλά πιστεύω ότι είναι χρήσιμο για τη συζήτηση που θα ακολουθήσει να τονίσω ότι αλλαγές, οποιεσδήποτε αλλαγές, δεν πρέπει να γίνονται αν δεν προηγηθεί αξιολόγηση και αν δεν εξηγηθούν πειστικά οι λόγοι που επιβάλλουν τις αλλαγές. Η αναίρεση της μεταρρύθμισης έγινε χωρίς ποτέ να δοθούν εξηγήσεις. Αυθαίρετες όμως αλλαγές σ΄ ένα σύστημα που έχει τεθεί σ΄ εφαρμογή δημιουργεί σύγχυση και, σε τελευταία ανάλυση, καθστά όλους τους φορείς αναξιόπιστους.
Εύχομαι να οργανώσετε μια άλλη ημερίδα και να ασχοληθείτε με την πολιτική διάσταση των αλλαγών στην παιδεία και να ερευνήσετε τους λόγους για τους οποίους στον τόπο μας η παιδεία συνεχώς ταξιδεύει σαν ακυβέρνητο πλοίο.
Ευχαριστώ.
