Ένας Σκωτσέζος ιστορικός του 19ου αιώνα, ο Thomas Carlyle, είχε πει :
«Η ιστορία της ανθρωπότητας, δεν είναι τίποτα άλλο από μια βιογραφία των μεγάλων προσωπικοτήτων». Οι ήρωες, είναι αυτοί που προσδιορίζουν και διαμορφώνουν την ιστορία.
Ο αφορισμός αυτός του Carlyle μπορεί να εμπεριέχει μια δόση υπερβολής, αλλά μας είναι χρήσιμη υπενθύμιση ότι ο ηγέτης παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πορείας ενός λαού καθώς και στην καλλιέργεια του ήθους και της κουλτούρας του.
Σήμερα, που έχουμε γίνει κάπως σοφότεροι, ξέρουμε πως η ιστορία μιας χώρας διαμορφώνεται από την αλληλοεπίδραση ανάμεσα στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις της ιστορικής στιγμής και της ποιότητας της ηγεσίας.
Όταν μια χώρα, σε στιγμές κρίσης, έχει την τύχη να διαθέτει και να αξιοποιεί μια εμπνευσμένη ηγεσία, τότε κατά κανόνα βρίσκει το δρόμο της και μεγαλουργεί.
Όταν πάλι, σε στιγμές κρίσης, το πολιτικό σύστημα αποδεικνύεται κατώτερο των περιστάσεων, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η χώρα θα οδηγηθεί σε επικίνδυνες ατραπούς και θα δεινοπαθήσει.
Στη μακραίωνη ιστορία μας, ζήσαμε και τις δύο εκδοχές. Ζήσαμε στιγμές θριάμβου και δόξας, αλλά ζήσαμε και στιγμές ταπείνωσης και ήττας.
Αυτά είναι βέβαια γνωστά. Υπάρχει όμως και μια άλλη περίπτωση – που έχει ελάχιστα απασχολήσει τους ιστορικούς – αλλά συχνά – πυκνά προκύπτει. Είναι όταν στις κρίσιμες στιγμές, η ενδεδειγμένη και εμπνευσμένη προσωπικότητα είναι εκεί, δίνει το δυναμικό της παρόν αλλά η ιστορία, ή για να κυριολεκτήσω το πολιτικό σύστημα, την προσπερνούν.
Τούτες οι σκέψεις μου έρχονται στο μυαλό, έχοντας μπροστά μου τον αγαπητό φίλο, το Βάσο Λυσσαρίδη. Και σκέφτομαι, τι θα γινόταν αν, ως άξιος διάδοχος του Εθνάρχη Μακαρίου, ο Βάσος Λυσσαρίδης, είχε εκλεγεί Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τρεις φορές υποψήφιος αλλά το σύστημα λειτούργησε με στενή κομματική λογική, πολύ πιο κάτω από το επίπεδο της Εθνικής ευθύνης.
Δεν υπάρχει φαντάζομαι κανείς που δεν θα συμφωνούσε ότι η πορεία της Κύπρου, αλλά και ολόκληρου του Ελληνισμού, θα ήταν διαφορετική. Και εγώ προσθέτω, θα ήταν σίγουρα μια πορεία δικαίωσης των αγώνων του Κυπριακού λαού, του Ελληνισμού και του παγκόσμιου προοδευτικού κινήματος.
Μπορεί ο Βάσος Λυσσαρίδης να μην καταγραφεί στον κατάλογο των Προέδρων της Κυπριακής Δημοκρατίας αλλά η θητεία του στην Προεδρία της Βουλής και, κυρίως, οι πολύχρονοι αγώνες του για την Κύπρο, για την Ελλάδα, για την παγκόσμια ειρήνη, έχουν αφήσει βαθειά τα αποτυπώματα της περπατησιάς του.
Αγαπητέ Βάσο,
Αν η ιστορία σ΄ αδίκησε, εσύ στάθηκες πιο ψηλά απ΄ αυτήν και έγινες, χωρίς κανέναν ενδοιασμό ή ιδιοτέλεια, το υπόδειγμα του στρατιώτη αγωνιστή, του οραματιστή και του πραγματικού ηγέτη που με το παράδειγμά του καλλιεργεί και εξυψώνει τη λαϊκή συνείδηση, ανεβάζει τον πήχη ψηλά για όλους μας και δείχνει το δρόμο στη νέα γενιά. Γιατί, όπως λες
«Κάλλιο, φίλε μου, να πορεύεσαι με πίκρα
την πίκρα ενός οράματος που ξέφυγε,
παρά τη γλύκα μιας ανώφελης φυγής.»
Έτσι, πορεύθηκες στο ρόλο που σου έλαχε, στο ρόλο του βιωματικού πρωταγωνιστή, αρχίζοντας με τη στράτευσή σου στον αγώνα των Κυπρίων ενάντια στη Βρετανική Αυτοκρατορία, και στους αγώνες που συνεχίστηκαν – πάντα στην πρώτη γραμμή όπως αυτή που μας θυμίζει η φωτογραφία με το πρόσωπό σου πλημμυρισμένο με αίματα – ή όταν στην απόπειρα κατά της ζωής σου έχασες τον αείμνηστο συνεργάτη σου, τον Δώρο Λοϊζου.
Αλλά, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της σχέσης σου με την Ιστορία σου ανάθεσαν και πρωτεύοντα ρόλο στο προσκήνιο των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και του αντιαποικιακού αγώνα σε χώρες σε όλο σχεδόν τον κόσμο. Στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, στη Λατινική Αμερική στην Ασία. Είναι σ΄ αυτούς τους αγώνες που πρωτοσυναντηθήκαμε στο Συνέδριο της UNCTAD των Ηνωμένων Εθνών στο Nairobi της Kenya.
Μέσα από το δικό σου παράδειγμα όλοι αυτοί οι λαοί και οι ηγεσίες τους αναγνώρισαν και παραδειγματίστηκαν από τον αγώνα της ΕΟΚΑ εναντίον της βρετανικής κατοχής για την ελευθερία της Κύπρου. Και σε τίμησαν όχι μόνο με την ανάδειξή σου ως ηγέτη και καθοδηγητή αλλά και ως σημείου αναφοράς των δικών τους αγώνων.
Ποιοι μπορούν να ξεχάσουν την αντιπροεδρία σου στην Οργάνωση Αφρο-Ασιατικής Αλληλεγγύης, που ήταν το αίτιο και το σημείο σύγκλισης της παρουσίας στην Κύπρο των ηγετών των λαών που τότε πρωτοστατούσαν στον αντιαποικιακό αγώνα. Τον Αγκοστίνο Νέτο, τον Γκαμπράλ, τον Όλιβερ Τάμπο τον Μαρσελίνο ντος Σάντος και τόσους άλλους.
Ή, πώς είναι δυνατόν να ξεχάσουν όσοι πίστεψαν στην ισότητα και αγωνίστηκαν εναντίον των φυλετικών διακρίσεων ότι η δραστηριότητά σου ως Γενικού Γραμματέα στον οργανισμό για την Αλληλεγγύη στους Λαούς της Νότιας Αφρικής συνέδεσε το όνομα της Κύπρου με ένα παγκόσμιο σύμβολο της ελευθερίας όπως ο Νέλσον Μαντέλα.
Και βέβαια, όσο λίγοι κι αν το ξέρουν, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε πως το όπλο που βρέθηκε δίπλα στο νεκρό σώμα του ηγέτη της Μοζαμβίκης Μοντλέϊν ήταν δικό σου προσωπικό δώρο προς τον δολοφονημένο ηγέτη.
Σήμερα, σχεδόν όλοι, στα λόγια τουλάχιστον, έχουν γίνει «Αντι-Ανανιστές». Δεν ήταν όμως έτσι όταν μας παρουσίασαν το διαβόητο «Σχέδιο Ανάν» ως το όγδοο θαύμα που θα έσωζε, δήθεν, την Κύπρο. Ήρθαν πολλοί, από παντού, να μας σερβίρουν αυτό το νέο φρούτο, «ήρθαν ντυμένοι φίλοι», όπως λέει ο Ελύτης. Κατάπιαν την προπαγάνδα οι νεοφανείς ρεαλιστές και τα κόμματα, εδώ στην Ελλάδα και στην Κύπρο, πλην λίγων εξαιρέσεων, το είχαν δεχθεί.
Θυμάμαι ότι ήμασταν λίγοι στην αρχή, που αντιταχθήκαμε γιατί είδαμε πως το Σχέδιο Ανάν, δεν είχε στόχο τη λύση του Κυπριακού αλλά την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Θυμάμαι ότι ήμασταν λίγοι, τρεις στον αριθμό, που πήγαμε από την Αθήνα στην πρώτη συγκέντρωση της Λευκωσίας για να διαδηλώσουμε την αντίθεσή μας στο Σχέδιο Ανάν. Ύστερα, μια βροχερή βραδιά, στο δεύτερο Συλλαλητήριο, τα κόμματα δεν ήταν εκεί: ο Λαός ήταν όμως εκεί. Εκεί βέβαια ήταν και ο Βάσος Λυσσαρίδης. Και ο απόηχος της λαϊκής αγανάκτησης ακούστηκε στο ιστορικό διάγγελμα του αείμνηστου Τάσσου Παπαδόπουλου. Η συμβολή του Βάσου στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης εναντίον του Σχεδίου ήταν καταλυτική. Η ετυμηγορία της 24 Απριλίου 2004 απέτρεψε την εφαρμογή του Σχεδίου Ανάν αλλά το Σχέδιο, σαν τη Λερναία Ύδρα, δεν λέει να το βάλει κάτω. Ξεπροβάλλει με διαφορετικές και πιο επικίνδυνες μεταμφιέσεις.
Και σήμερα, που περνάμε μια συγκλονιστική κρίση εδώ στον Ελλαδικό χώρο και που ο ουρανός της Κύπρου σκιάζεται από πολλαπλά σύννεφα, ο κίνδυνος που ελλοχεύει γίνεται ολοένα και πιο απειλητικός.
Σήμερα, χρειαζόμαστε πάλι την παρουσία, τη φωνή και το αγωνιστικό ανάστημα του εφήβου των 92 ετών Βάσου Λυσσαρίδη. Σε μια ανάλογη εκδήλωση, το αναμνηστικό δώρο που σου επέδωσε ο Πρόεδρος της ΕΔΕΚ Γιαννάκης Ομήρου ήταν μια πλακέτα με απεικόνιση του λιμανιού της κατεχόμενης Κερύνειας. Θαρρώ ότι διάλεξε αυτή την πλακέτα για να σου πει ότι σε θέλουμε μπροστά στους αγώνες που έρχονται και ότι δεν ξεχνάμε ότι τα σύνορα της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι η θάλασσα της Κερύνειας.
Το ίδιο κάλεσμα θέλω να σου κάνω κι εγώ, κλείνοντας με λόγια από τη δική σου ποίηση:
Ξεχάσαμε και τον Καβάφη
Ούτε που πια ρωτάμε
και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους
Γίναμε ένα και αδιάσπαστο μαζί τους
Ούτε που αποχαιρετούμε την Αλεξάνδρεια
Σκυλοβρίζουμε όσους την θυμούνται
Ούτε στα όνειρα δεν παίρνουμε το δρόμο για την Ιθάκη
Αυτήν την έχουμε χαρίσει στους ονειροπόλους μα και τους αδιόρθωτους
Μας έχουν κλείσει από ιστορία οι ανιστόρητοι
Μας έχουν γυμνώσει από ασπίδες και τείχη
Και τώρα μας ρωτούν
Τι αναμένετε γυμνοί, ριψάσπιδες, χωρίς Αλεξανδρινές μνήμες και με ανύπαρκτες Ιθάκες;
Κι εμείς απαντούμε
Ντυμένοι με μια πολύ-χιλιόχρονη αδιάλειπτη ιστορία
Με ασπίδα την απόφαση να ζήσουμε ελεύθεροι σ΄ έναν ελεύθερο κόσμο
Θα ξανακτίσουμε Ιθάκες και Αλεξάνδρειες,
Χωρίς βαρβάρους και χωρίς βαρβαρότητες.
