Χωρίς αμφιβολία, το 7ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ είναι ένα σημαντικό πολιτικό γεγονός. Εκτιμώ ιδιαίτερα την πρόθεση του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ να ανοίξει το δρόμο για μια δυναμική πορεία. Απαραίτητο συστατικό είναι, βέβαια, το ξεκάθαρο πολιτικό μας στίγμα που προκύπτει από έναν υπεύθυνο διάλογο.
Φοβάμαι ότι δεν υπάρχουν οι υποκειμενικές και αντικειμενικές συνθήκες για ένα τέτοιο διάλογο στο Συνέδριο αυτό. Ο διάλογος θα προκύψει αργότερα, από την πίεση των πολιτικών εξελίξεων. Σ΄ αυτή τη φάση, στο πλαίσιο των Συνεδριακών εργασιών, θέλω να καταθέσω τις σκέψεις μου σε μερικά μόνο θέματα που έχουν προκύψει.
Συντηρητισμός, Νεοφιλελευθερισμός και ΠΑΣΟΚ:
Πολλή συζήτηση γίνεται για την ανάγκη να «καταστήσουμε σαφείς τις πολιτικές και ιδεολογικές οριογραμμές μας έναντι των δυνάμεων της συντήρησης και του νεοφιλελευθερισμού». Προσοχή, άλλο συντηρητισμός άλλο νεοφιλελευθερισμός.
Ο συντηρητισμός εκφράζεται από κοινωνικές ομάδες που έχουν βολευθεί στη σημερινή παθολογική κατάσταση και δεν θέλουν αλλαγές. Είναι οι δυνάμεις που αντιστάθηκαν σε μεταρρυθμίσεις, σε αλλαγές που είχε ανάγκη ο τόπος, αλλαγές με αυξημένο κόστος στις μικρές ομάδες της συντήρησης και μεγάλο αλλά διάχυτο όφελος, μακροχρόνια στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Συντηρητισμός υπάρχει παντού, και στο δικό μας το κόμμα.
Ο νεοφιλελευθερισμός δεν πρέπει να συγχέεται με την έννοια της αγοράς. Όλοι μας αποδεχόμαστε ότι ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής και διανομής προϊόντων και υπηρεσιών λειτουργεί με βάση τον ανταγωνισμό και τους κανόνες της αγοράς. Ο νεοφιλελευθερισμός όμως, επιδιώκει την επέκταση της λειτουργίας της αγοράς σε χώρους που εμείς πιστεύουμε ότι ανήκουν στην πολιτική δημοκρατία, όπου τα ζητήματα λύνονται πολιτικά, δηλαδή «ένα άτομο – μία ψήφος», σε αντίθεση με τους κανόνες της αγοράς, που τα ζητήματα αποφασίζονται είτε από ολιγοπώλια ή, στην καλύτερη εκδοχή, από την αρχή «ένα ευρώ – μια ψήφος». Οι κατ΄ εξοχήν χώροι διεκδίκησης είναι το κοινωνικό κράτος, οι κοινωνικές ασφαλίσεις, η παιδεία, η υγεία και το ευρύτερο σύστημα πληροφόρησης.
Πού εντοπίζεται αυτός ο συντηρητισμός και ο νέο-φιλελευθερισμός; Εάν ο συντηρητισμός και ο νέο-φιλελευθερισμός ήταν έξω από εμάς, το θέμα θα ήταν απλό. Συντηρητισμός και νεοφιλελευθερισμός υπάρχουν και μέσα στο ΠΑΣΟΚ αλλά η συγκατοίκηση δεν είναι βιώσιμη. Είναι έξω από τη δική μας ιδεολογία. Άρα, το θέμα δεν είναι το ΠΑΣΟΚ και οι «άλλοι» του συντηρητισμού ή νέο-φιλελευθερισμού. Το θέμα είναι το ξεκαθάρισμα που πρέπει να γίνει μέσα στο ΠΑΣΟΚ. Πότε θα έχουμε το θάρρος να το επιχειρήσουμε;
Νέα διάρθρωση της κοινωνίας και το ΠΑΣΟΚ:
Ένα άλλο θέμα του συρμού αναφέρεται «στην ανάγκη προσδιορισμού των νέων κοινωνικών αντιστοιχήσεων και συμμαχιών του ΠΑΣΟΚ με βάση τις νέες κοινωνικές ανασυνθέσεις». Ο υπονοούμενος ισχυρισμός είναι ότι η κοινωνία έχει αλλάξει, έχει μετατοπισθεί – προς τα κεντροδεξιά – και συνεπώς πρέπει να μετατοπισθεί και το ΠΑΣΟΚ. Πρόκειται περί δόλιου μύθου.
Πρώτα απ΄ όλα για τη μετατόπιση της κοινωνίας. Δέχομαι ότι έχουν γίνει αλλαγές, με σημαντικές μάλιστα πολιτικές επιπτώσεις, αλλά αυτές δεν είναι ανατρεπτικές, δεν διαμορφώνουν μια «άλλη» κοινωνία. Αυτό που έχει συμβεί τα τελευταία 15 χρόνια είναι η μείωση των απασχολουμένων στον αγροτικό τομέα από 24% σε 16% επί του συνόλου των απασχολουμένων και μία αντίστοιχη αύξηση των μισθωτών από 52% σε 60%. Είναι, λοιπόν, τουλάχιστον φαιδρός ο ισχυρισμός ότι περάσαμε από τη βιομηχανική κοινωνία στην κοινωνία της πληροφορικής και της γνώσης, λες και η Ελλάδα είχε κάποτε εκβιομηχανισθεί και τώρα απολαμβάνει τη μετα-βιομηχανική εποχή έχοντας κατακτήσει τις νέες τεχνολογίες !!!
Το βασικό πρόβλημα λοιπόν δεν είναι οι νέες κοινωνικές διαρθρώσεις. Το πρόβλημα είναι ότι οι πολίτες που είχαν πολιτικό λόγο και πολιτική δύναμη να προσδιορίζουν το πλαίσιο της διακυβέρνησης – οι μισθωτοί, οι μικρομεσαίοι, οι επαγγελματίες, οι αγρότες, οι συνταξιούχοι – δεν έχουν τώρα αξιόπιστη πολιτική φωνή. Οι φορείς τους έχουν χάσει την πολιτική νομιμοποίησή τους. Εκεί είναι το πρόβλημα, και μ΄ αυτό πρέπει να ασχοληθούμε.
Ιδιωτικοποίηση της διακυβέρνησης: Η άλλη όψη του νεοφιλελευθερισμού.
Πιστεύω ότι σ΄ ένα μεγάλο βαθμό όλα τα φαινόμενα που μας θλίβουν από τα σκάνδαλα, τη διαφθορά, τη διαπλοκή μέχρι και την οικονομική κρίση, έχουν κοινή αφετηρία. Νομίζω ότι η ρίζα του κακού είναι αυτό που δεν τολμάμε – αλλά πρέπει – να ονοματίσουμε, η ιδιωτικοποίηση της διακυβέρνησης της χώρας: Ο εντολέας λαός έχει χάσει την επιρροή του στη διαμόρφωση της πολιτικής του τόπου και η κυβερνητική πολιτική διαμορφώνεται από ολιγάριθμες ομάδες πίεσης, διαπλοκής και συντεχνιών.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο λαός αποσύρεται από το πολιτικό προσκήνιο και παρακολουθεί τις εξελίξεις παθητικά.
Στο παρελθόν η κατάτασταση ήταν διαφορετική γιατί το εύρος της πολιτικής ατζέντας κάλυπτε τα οράματα, τις αξιώσεις του πολίτη ενώ το Κίνημα του διασφάλιζε τη συμμετοχή. Ο πολίτης είχε αίσθηση συμμετοχής στα μεγάλα πολιτικά θέματα: την εθνική συμφιλίωση, τη συγκρότηση του κοινωνικού κράτους, τον Δημοκρατικό Προγραμματισμό για την αποκεντρωμένη και αυτοτροφοδοτούμενη ανάπτυξη, τη διαχείρηση των δημοσίων αγαθών, τον κοινωνικοποιημένο εκσυγχρονισμό του Δημόσιου Τομέα, την πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Είχε την αίσθηση της παρουσίας και της στήριξης του Κράτους, με την ΑΤΑ, το ΕΣΥ, τον κοινωνικό μισθό, τα μέτρα στήριξης θεσμών των μικρομεσαίων και των αγροτών.
Ανεξάρτητα από τη θέση που παίρνει κανείς απέναντι σ΄ αυτές τις πολιτικές, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ο στενός δεσμός που υπήρχε ανάμεσα στον εντολέα και τον εντολοδόχο (της ηγεσίας του κόμματος και της κυβέρνησης) και ο υψηλός βαθμός αξιοπιστίας. Αυτή ήταν η συναρπαστική εποχή της συμμετοχής των πολιτών στη διαμόρφωση του πλαισίου της διακυβέρνησης. Γι΄ αυτό έδωσαν το παρόν στους πολιτικούς αγώνες.
Με τον καιρό, η πολιτική ατζέντα συρρικνώθηκε και αντικαταστάθηκε από το μύθο του μονόδρομου και της εκχώρησης πολιτικών θεμάτων στις δυνάμεις της αγοράς. Ο πολίτης γνωρίζει ότι τα θέματα του δεν λύνονται στην πολιτική σκακιέρα, αλλά στο πλαίσιο που διαμορφώνουν η αγορά, οι υπερεθνικοί οργανισμοί και οι ομάδες πίεσης.
Η συρρίκνωση της πολιτικής, η υποταγή στα κελεύσματα του νέο-φιλελευθερισμού οδήγησε στην ιδιωτικοποίηση της διακυβέρνησης. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η ιδιωτικοποίηση της διακυβέρνησης είναι η άλλη όψη του νομίσματος του νεοφιλελευθερισμού. Όταν οι αρχές και οι κανόνες της αγοράς επεκτείνονται στον πολιτικό χώρο, στο χώρο των «δημοσίων αγαθών» και οι αξίες της αλληλεγγύης, της ισότητας των πολιτών, του χρέους προς το κοινωνικό σύνολο υποκαθίστανται από τον άκρατο ατομικισμό, τον τυφλό ανταγωνισμό, την προσωπική προβολή και ανάδειξη και το χρήμα, περνάμε εύκολα από την οικονομία της αγοράς στην κοινωνία της αγοράς. Δυστυχώς, αυτό έχει σε ένα μεγάλο βαθμό επιτελεσθεί και ιδού τα αποτελέσματα
Η επέλαση του νεοφιλελευθερισμού δεν καταστρέφει μόνο την ποιότητα της διακυβέρνησης, αλλά δημιουργεί αρνητικές συνθήκες για την ανθρώπινη ανάπτυξη. Μάλιστα ο ΟΗΕ σε μια πρόσφατη Έκθεσή του έχει επισημάνει ότι υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ ποιότητας Διακυβέρνησης και δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης. Έτσι ενώ οι Σκανδιναβικές χώρες και η Ολλανδία βρίσκονται στις πρώτες θέσεις ως προς την ποιότητα διακυβέρνησης και ανθρώπινης ανάπτυξης, η Ελλάδα και η Ιταλία βρίσκονται στις τελευταίες.
Το χρέος του ΠΑΣΟΚ:
Η μεγάλη πρόκληση του ΠΑΣΟΚ είναι να διεκδικήσει την επιστροφή στην πολιτική δημοκρατία θεμάτων που πρέπει να ρυθμίζονται από αυτήν και αφορούν στο κοινωνικό κράτος, στη διαχείρηση των δημοσίων αγαθών και στη διαδικασία της ανάπτυξης. Να επαναφέρει δηλαδή τα πολιτικά θέματα στην Πολιτική, με πολιτικές βέβαια που ανταποκρίνονται στις συνθήκες της νέας εποχής.
Ο αγώνας για να γυρίσει η Πολιτική στην πολιτική είναι σκληρός. Και σ΄ αυτόν τον αγώνα θα ξεχωρίσουν οι γνήσιες προοδευτικές δυνάμεις από εκείνες που έχουν συμβιβασθεί με τον νέο-φιλελευθερισμό. Το ΠΑΣΟΚ πρέπει να δώσει το παρόν σ΄ αυτόν τον αγώνα μαζί με τις προοδευτικές δυνάμεις. Αλλά, για να δώσουμε αυτόν τον αγώνα με αξιοπιστία, οφείλουμε να σταθούμε κριτικά απέναντι στη δική μας συμπόρευση με ιδέες του νεοφιλελευθερισμού τα τελευταία χρόνια. Και, πάνω απ΄ όλα, θα πρέπει τα στελέχη που θα στρατευθούν για τη νέα πορεία να έχουν την έξωθεν καλή μαρτυρία.
