Κυρίες και κύριοι, έρχομαι εδώ με ανάμικτα συναισθήματα. Απο μια μεριά, είμαι ιδιαίτερα ευτυχής που είμαι σήμερα στην εκδήλωση αυτή για να εκφράσω, για μια ακόμη φορά, τη βαθιά εκτίμηση που έχω για το έργο της Μαρίας Τζάνη. Η υλοποίηση του ολοήμερου δημοτικού σχολείου είναι έργο δικό της και δεν θα γινόταν πραγματικότητα εαν η ίδια δεν προχωρούσε στην αποστολή της με τόλμη, αυταπάρνηση και θα έλεγα και αυτοθυσία, ζημιώνοντας πολλές φορές και την υγεία της. Είναι χαρά μου λοιπόν που είμαι σήμερα μαζί σας να συγχαρώ για μια ακόμη φορά τη Μαρία Τζάνη και να της ευχηθώ καλή επιτυχία και συνέχεια στο έργο της και στο βιβλίο της.
Διακατέχομαι όμως και από ένα αίσθημα απογοήτευσης και, θα έλεγα και θυμού, γιατί ένα έργο που άρχισε και αγκαλιάστηκε από την εκπαιδευτική κοινότητα, από την ελληνική κοινωνία και τα παιδιά, εγκαταλείφθηκε μετά το 2000. Και σήμερα, δεν μπορούμε να λέμε ότι υπάρχουν ολοήμερα δημοτικά σχολεία, όπως τα είχαμε προγραμματίσει εκείνη την εποχή. Γιατί;
Τον τελευταίο καιρό η ελληνική κοινωνία συνταράσσεται από την τραγική υπόθεση του μικρού Άλεξ. Και σκέφτομαι, τι θα γινόταν αν στη Βέροια λειτουργούσε και συνέχιζε να λειτουργεί από το 1998, όπως είχε προγραμματισθεί, ένα ολοήμερο δημοτικό; Τι θα γινόταν εαν, στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου προγράμματος, ο μικρός Άλεξ, με τα πολλά του ταλέντα, ήταν αντικείμενο θαυμασμού, στήριξης και αλληλεγγύης στο σχολείο. Τι θα γινόταν εαν υπήρχε αυτό το ολοήμερο δημοτικό σχολείο όπου τα παιδιά που εμφάνιζαν, είτε από εγκατάλειψη ή εξ΄ αιτίας άλλων λόγων, παραβατική συμπεριφορά, ήταν αντικείμενο προσοχής ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και ειδικών καθηγητών. Τι θα γινόταν εαν σ΄ αυτό το σχολείο υπήρχε στενή συνεργασία ανάμεσα στο παιδί, στην οικογένεια, στους δασκάλους και στην τοπική κοινωνία; Νομίζω ότι ακριβώς επειδή δεν έχουμε τέτοια ολοήμερα δημοτικά σχολεία, έχουμε φαινόμενα θλιβερά τα οποία θρηνούμε εκ των υστέρων αλλά δεν προνοούμε να δημιουργήσουμε τους θεσμούς που χρειάζονται για να τα αντιμετωπίσουμε, εκπαιδευτικά και κοινωνικά.
Η συζήτηση στα πανεπιστήμια αυτόν τον καιρό είναι για τη βάση του 10. Όπως ξέρετε το φαινόμενο αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι παιδιά παίρνουν απολυτήριο ενιαίου λυκείου με βάση 10 ή και παραπάνω αλλά στα πανελληνίως εξεταζόμενα 6 μαθήματα, ο μέσος όρος τους είναι κάτω από 10. Έτσι λοιπόν, έχουμε παιδιά για τα οποία το εκπαιδευτικό σύστημα λέει ότι είναι πράγματι απόφοιτοι λυκείου, ότι δικαιούνται τυπικά να μπουν σε πανεπιστήμια και ΤΕΙ στο εξωτερικό, δικαιούνται να μπουν και σε ιδρύματα στην Ελλάδα τα οποία ίσως προορίζονται να γίνουν ιδιωτικά πανεπιστήμια, αλλά τους αρνούμεθα την είσοδο στα περιφερειακά ΤΕΙ. Τα θύματα είναι τα παιδιά, τα 40.000 παιδιά που παρουσιάζουν μειωμένη εκπαιδευτική απόδοση. Αλλά ποιός φταίει; Φταίει η τριτοβάθμια εκπαίδευση; Όχι. Φταίνε τα παιδιά; Όχι. Φταίει το εκπαιδευτικό σύστημα που δεν έχει πετύχει υψηλό επίπεδο απόδοσης στο γυμνάσιο και στο λύκειο. Πάλι μπαίνει το ερώτημα, γιατί; Αυτά είχαν λυθεί την περίοδο 1996-2000. Απολυτήριο λυκείου δεν έπαιρνες εαν στα πανελληνίως εξεταζόμενα – όλα τα μαθήματα – στη δευτέρα και στην τρίτη λυκείου δεν έπαιρνες 10. Για να πετύχεις το 10 έπρεπε να κάνεις προσπάθεια, αλλά το σχολείο ήταν αρωγός στην προσπάθεια αυτή, με την πρόσθετη διδακτική στήριξη και, φυσικά, στο σχολείο, η απόδοση του μαθητή αλλά και των καθηγητών ήταν αντικείμενο αξιολόγησης. Αυτά καταργήθηκαν. Γιατί; Είναι ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν και γι΄ αυτό σας λέω ότι έρχομαι εδώ με ανάμεικτα συναισθήματα.
Για το ολοήμερο δημοτικό σχολείο. Όλοι γνωρίζουμε ότι αν τα πράγματα πάνε στραβά στο παιδί τα πρώτα έξι χρόνια στο δημοτικό σχολείο, δεν μπορείς να τα ισιώσεις αργότερα. Αν θέλουμε να προσέξουμε την πνευματική ανάπτυξη του παιδιού θα πρέπει να προσέξουμε τα πρώτα του βήματα, και προσέχουμε τα πρώτα του βήματα δεν σημαίνει να το μάθουμε να αποστηθίζει τον πολλαπλασιασμό αλλά να το μάθουμε πώς να μαθαίνει. Αυτός ήταν ο σκοπός του ολοήμερου δημοτικού σχολείου. Να αλλάξει το σύστημα της παιδείας, να μπει μια άλλη κουλτούρα παιδείας, αρχίζοντας από το ολοήμερο δημοτικό σχολείο. Το ολοήμερο δημοτικό σχολείο δεν είναι σχολείο διευρυμένου ωραρίου που κρατάς το παιδί μερικές ώρες ακόμα μετά από τα κανονικά μαθήματα. Είναι ένα άλλο σχολείο που προσαρμόζει το ίδιο του το πρόγραμμα στις ικανότητες και τις αδυναμίες των μαθητών, καλύπτοντας, πέρα και από τα μαθήματα, δραστηριότητες για τις οποίες τα παιδιά μπορεί να έχουν ιδιαίτερο ταλέντο – τη μουσική, τη ζωγραφική, τον αθλητισμό – αλλά και σε θέματα όπου τα παιδιά μπορεί να έχουν διαφορετικούς ρυθμούς εκμάθηνσης. Δεν μαθαίνουμε όλοι αριθμητική με τον ίδιο ρυθμό και δεν μπορείς σε μια τάξη να απαιτήσεις απ΄ όλους να ξέρουν άριστα το μάθημα. Άλλα παιδιά μαθαίνουν πιο εύκολα, είναι πιο προικισμένα, άλλα όμως χρειάζονται περισσότερο χρόνο. Ο ρυθμός εκμάθυνσης έχει να κάνει και με τη γλωσσική ανάπτυξη του καθενός. Παιδεία, εκπαίδευση στο δημοτικό δεν είναι μόνο να μάθουν τα παιδιά ορισμένα πράγματα, δεν εξαντλείται σε μια εγκυκλοπαιδική μόρφωση. Πρέπει τα παιδιά να πάρουν μια ουμανιστική παιδεία από την αρχή.
Αυτό είναι ένα διαφορετικό σχολείο που ευθύς εξ΄ αρχής και στις ρίζες του χτυπά τον εκπαιδευτικό αποκλεισμό. Ο εκπαιδευτικός αποκλεισμός αρχίζει από το δημοτικό σχολείο όπου αρχίζουν και χωρίζουν τα πράγματα και είναι εκεί που πρέπει να προσέξουμε τις αδυναμίες και τις ιδιαιτερότητες κάθε παιδιού για να το βοηθήσουμε να σταθεί στα πόδια του. Και τα παιδιά που είναι στις αγροτικές περιοχές ή στις φτωχές συνοικίες και τα άλλα που είναι σε πιο προνομιακές έχουν την ίδια αντιμετώπιση. Το ολοήμερο δημοτικό σχολείο, λοιπόν πέρα από τον καινοτόμο εκπαιδευτικό του ρόλο, παίζει και έναν κοινωνικό ρόλο. Όχι χωριστά από την οικογένεια, αλλά μαζί με την οικογένεια.
Αυτά δεν είναι θέματα θεωρητικά αλλά αποτέλεσμα μελέτης. Συγκεκριμένο πρόγραμμα είχε τεθεί σε εφαρμογή. Στην Ελλάδα συμβαίνουν πολλά παράδοξα. Αυτό το πρόγραμμα εκτιμήθηκε ιδιαίτερα στο εξωτερικό και είναι για εμένα ιδιαίτερη χαρά όταν μιλώ – και μιλούσα τότε με συναδέλφους υπουργούς παιδείας από τη Φινλανδία και άλλες χώρες που θέλουν και εφαρμόζουν το ελληνικό πρόγραμμα του ολοήμερου δημοτικού σχολείου και είμαι στη δύσκολη θέση να τους πώ ναι, εμείς όπως έχουμε εφεύρει πολλά πράγματα στην Ελλάδα και τα κάνουμε εξαγωγή, σήμερα στην Ελλάδα δεν έχουμε τέτοιο ολοήμερο δημοτικό σχολείο.. Ξαναρωτάω, γιατί;
Το πρώτο πράγμα που λένε είναι – το αντιμετώπισα αυτό ως υπουργός παιδείας – «ναι, συμφωνούμε αλλά είναι πολύ ακριβό». Να το εξετάσουμε αυτό. Η εκτίμηση που κάναμε είναι ότι για να έχουμε ένα ολοήμερο δημοτικό σχολείο αυτού του τύπου χρειαζόμαστε πρόσθετες εγκαταστάσεις και εξοπλισμό – για το εστιατόριο, την αίθουσα πολλαπλών χρήσεων κλπ – τα οποία αυξάνουν το κόστος ενός κανονικού 6θέσιου δημοτικού σχολείου. Ξέρετε πόσο; Κατά 10%. Βέβαια, δεν είναι μόνο αυτό. Χρειαζόμαστε και περισσότερους εκπαιδευτικούς, με ειδική εκπαίδευση. Και αυτό κοστίζει 150.000 για κάθε σχολείο κάθε χρόνο. Δηλαδή, εάν προχωρούσαμε το θεσμό και είχαμε 1.000 ολοήμερα δημοτικά σχολεία στην Ελλάδα, δηλαδή εάν καλύπταμε ουσιαστικά τον πληθυσμό που ήθελε να στείλει τα παιδιά στα ολοήμερα δημοτικά σχολεία και το εκτελούσαμε αυτό το πρόγραμμα για μια περίοδο πέντε ετών, το ετήσιο κόστος είναι 65 εκατομμύρια . Ξέρετε πόσο στοιχίζει ένα F-16; Δεν μου αρέσουν αυτές οι αντιστοιχίες αλλά για να καταλάβετε, ένα F-16 κοστίζει 70 εκατομμύρια . Δηλαδή τι μας λένε; Ότι για μια επανάσταση στα σχολεία δεν μπορούμε να προσθέσουμε στον κρατικό προϋπολογισμό έξοδα όσα χρειάζονται για ένα επιπλέον F-16; Και να επισημάνω ότι ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των χρημάτων έρχονται από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, το οποίο δεν έχει απορροφηθεί. Άρα, ο μύθος ότι στοιχίζει ακριβά πρέπει να καταρριφθεί.
Τι χρειάζεται όμως; Χρειάζεται πολύ δουλειά. Κι εδώ πρέπει να είμαι ειλικρινής. Το ολοήμερο σχολείο, ή μάλλον το σχολείο διευρυμένου ωραρίου, χρειάζεται μόνο περισσότερους εκπαιδευτικούς, είναι «εύκολο» σχολείο γιατί το μόνο που κάνουμε είναι να δημιουργούμε πρόσθετες θέσεις απασχόλησης για εκπαιδευτικούς. Δεν απαιτείς τίποτα το ιδιαίτερο από τον εκπαιδευτικό. Το ολοήμερο για το οποίο όμως μιλάμε σήμερα χρειάζεται εκπαίδευση, μετεκπαίδευση και πολύ, μα πολύ, δουλειά και αυξημένη ευθύνη από το δάσκαλο. Εδώ υπάρχει ένα ερώτημα. Έχουμε το προσωπικό που ποιοτικά μπορεί να ανταπεξέλθει στο έργο αυτό; Κάνουν καλά τη δουλειά τους τα πανεπιστήμια και βγάζουν τέτοιους δασκάλους; Η δική μου απάντηση είναι ότι, εάν υπάρχουν ελλείψεις – και φυσικά υπάρχουν – ας βελτιώσουμε το σύστημά μας. Για τρίτη φορά λοιπόν ρωτάω. Γιατί εγκαταλείφθηκε το ολοήμερο δημοτικό σχολείο; Είναι έγκλημα για τα παιδιά μας και για το μέλλον του τόπου μας.
Το να φτιάξουμε καλά πανεπιστήμια, που πρέπει να φτιάξουμε, το να κάνουμε καλύτερα γυμνάσια και λύκεια, που πρέπει να κάνουμε, είναι αργά για πολλά παιδιά που θα μας έχουν αφήσει από το δημοτικό σχολείο. Όταν δημοσιοποίησα το πρόγραμμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, είχα πει ότι θα ολοκληρωθεί το 2009 και δεν το είχα πει τυχαία. Το 2009 ήταν η χρονιά που τα παιδιά που θα ξεκινούσαν από το ολοήμερο δημοτικό σχολείο θα τελείωναν το Λύκειο. Τότε θα είχαμε μια ολοκληρωμένη μόρφωση και μια νέα γενιά Ελλήνων που θα μπορούσε να σταθεί στο διεθνή ανταγωνισμό με γερές βάσεις παιδείας, με γερές βάσεις ουμανισμού και πολλή καλή κατανόηση της πολιτιστικής μας παράδοσης.
Γιατί τα λέω αυτά. Τα λέω αυτά γιατί στην πολιτική έχω μάθει ότι τίποτα δεν τελειώνει ποτέ. Μπορεί να κάναμε ένα κύκλο, να πήραμε την κατηφόρα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι κάποια στιγμή και πάλι τα πράγματα δεν θα πάνε προς τα πάνω. Είμαι βέβαιος ότι σύντομα θα καταλάβουμε ότι χρειαζόμαστε μια άλλη παιδεία, αναβάθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος και, εάν θέλουμε να αρχίσουμε σοβαρά, δεν θα αρχίσουμε από τη στέγη, θα αρχίσουμε από τη βάση, από το δημοτικό σχολείο. Είπα ότι το ολοήμερο δημοτικό σχολείο αναγκάστηκε από την εκπαιδευτική κοινότητα – με συγκίνηση έβλεπα τις προσπάθειες των δασκάλων στα ολοήμερα που, παρά τις ελλείψεις, προσπάθησαν και τα κατάφεραν – και την οικογένεια. Όμως, δεν υπήρχε συγκεκριμένη ομάδα για να ασκήσει σταθερή πίεση στο πολιτικό σύστημα για την επιβίωση του ολοήμερου δημοτικού σχολείου και την ανάπτυξή του. Στις δημοκρατίες, συνηθίζουμε να λέμε ότι αποφασίζει η πλειοψηφία. Τυπικά αυτό είναι σωστό, στην πραγματικότητα όμως είναι οι οργανωμένες μειοψηφίες που προσδιορίζουν τις αποφάσεις των πολιτικών ηγεσιών. Εάν είναι λοιπόν κάτι που έχω μάθει, και πρέπει να σας το πώ, εάν πράγματι μας καίει το θέμα της εκπαίδευσης και του ολοήμερου δημοτικού σχολείου, ας μην αφήσουμε τις οργανωμένες ομάδες και τα συγκεκριμένα συμφέροντα να προσδιορίσουν την πολιτική μας ατζέντα, η μεγάλη πλειοψηφία, επιτέλους ας οργανωθεί και ας μιλήσει.
Μαρία, πρέπει να το πω ότι όταν μιλήσαμε για το ολοήμερο δημοτικό σχολείο, το ξέρεις ότι όλοι μου είπαν ότι «είσαι τρελός». Τους απάντησα ότι αυτό είναι γνωστό. Και συνέχισαν ότι «και η Μαρία Τζάνη είναι τρελλή». Τους είπα ότι και αυτό είναι γνωστό. Μόνο έτσι θα πάμε ενάντια στο ρεύμα. Πολλοί βοήθησαν, και ο ΟΣΚ με τον Μανώλη Μπαλτά βοήθησε. Πρέπει να πω ότι πολλά πράγματα από αυτά που κάναμε δεν ήταν και πολύ «σύννομα». Αυτή η δουλειά όμως δεν θα γινόταν χωρίς τη Μαρία και τους συνεργάτες της. Και αυτό με οδηγεί στο δεύτερο και τελευταίο συμπέρασμα. Ότι στο μέλλον, για να γίνει κάτι χρειάζεται και κάποιος που τολμά. Να τους στηρίξουμε στο μέλλον αυτούς που θα τολμήσουν για να προχωρήσουμε ποιοτικά το εκπαιδευτικό μας σύστημα και την ελληνική μας παιδεία.
